dr inż. Maria Rogowska
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Skierniewicach
Insektycydy są to środki chemiczne o wysokim stopniu ryzyka zagrożenia toksykologicznego, ponieważ działają zarówno na szkodniki, jak i na organizmy pożyteczne. Niewłaściwe stosowanie insektycydów może być przyczyną skażenia siedliska rolniczego. Aby nie dopuścić do takiego stanu, należy przestrzegać zasad Dobrej Praktyki Stosowania Środków Ochrony Roślin.
Nie należy zawyżać i zaniżać stężeń, stosować niesprawdzonych mieszanin, środków niezarejestrowanych w Polsce. Preparat powinien być dopuszczony do ochrony uprawianych gatunków i zwalczanych gatunków szkodników. Bardzo ważne jest sprawdzenie temperatury powietrza, w jakiej środek będzie skutecznie działał. Informacje dotyczące optymalnych temperatur dla każdego środka podane są w etykiecie – instrukcji stosowania dołączonej do każdego opakowania.
Temperatura powinna być stosowana w zakresie wymaganych temperatur, ponieważ wtedy uzyskuje się najwyższą skuteczność. Minimalna temperatura dla stosowania większości insektycydów wynosi 15°C, a dla akarycydów 15–25°C. Pyretroidy działają skuteczniej w temperaturze do 20°C. Również bardzo ważna jest temperatura wody użytej do sporządzenia cieczy roboczej. Powinna być zbliżona do temperatury otoczenia – nie powinna wynosić nie mniej niż 15−20°C. Temperatura przechowywania – dla większości środków jest to zakres 0-30°C.
Zabiegów opryskiwania nie należy wykonywać w godzinach południowych, przy wysokich temperaturach i silnym nasłonecznieniu. W takich warunkach obniża się wilgotność powietrza i ciecz robocza szybko odparowuje z powierzchni liści, co może być przyczyną zakłócenia w pobieraniu substancji aktywnej do wnętrza tkanek i obniżenia skuteczności działania. Optymalne warunki dla przeprowadzenia zabiegu to wczesne godziny poranne lub wieczorne ciepłego dnia, o małej intensywności operacji słonecznej i dość wysokiej wilgotności powietrza.
Pyretroidy powinny być stosowane wieczorem, ponieważ tylko w ten sposób można przedłużyć czas niskich temperatur do około dziesięciu godzin – zastosowane rano mają czas działania skrócony do dwóch godzin.
Właściwe rozpoznawanie szkodników, znajomość ich biologii, ustalenie dokładnych terminów stosowania insektycydów przeciwko szkodnikom pozwoli na zwiększenie skuteczności zabiegów do 90–100%, oraz zmniejszenie częstotliwości zabiegów ochronnych wykonywanych przeciwko szkodnikom i uzyskanie wysokich plonów dobrej jakości.
W ostatnich latach obserwujemy ciągłe zmniejszanie się możliwości stosowania, zwłaszcza w aspekcie zachowania zasady rotacji, środków ochrony roślin. Wynika to przede wszystkim z faktu braku rejestracji nowych substancji przy jednoczesnym wygasaniu terminu ważności rejestracji już obecnych. Taka sytuacja dotyczy również warzyw kapustnych, które są zagrożone przez wiele gatunków szkodników. Najważniejsze z nich są opisane poniżej.
Śmietka kapuścianka (Delia radicum)
Szkody wyrządzają larwy. Najgroźniejsze są larwy pierwszego pokolenia, które atakują rozsadę kapustnych – żerują w jej korzeniu głównym i szyjce korzeniowej. Żerowanie już 3 larw w jednej roślinie prowadzi do zahamowania jej wzrostu, często również do jej zamierania. Mogą całkowicie zniszczyć całą plantację. Larwy drugiego i trzeciego pokolenia w mniejszym stopniu uszkadzają korzenie, preferując części nadziemne roślin, drążąc korytarze w głównych nerwach liści i wokół głąba bądź uszkadzając róże, główki kapusty brukselskiej.
Dorosła muchówka jest szara, pokryta czarnymi szczecinkami, skrzydła ma bezbarwne, długości około 6 mm. Jajo białe, podłużne z siateczkowatym wzorem, długości około 1,2 mm. Larwa jest białożółta, beznoga, długości około 7 mm. Na końcu ciała ma wieniec wyrostków na obwodzie. Bobówka początkowo jest żółtobrązowa, później ciemnieje, długości około 6,5 mm.
Muchówki pierwszego pokolenia pojawiają się w końcu kwietnia lub na początku maja. Po około 2 tygodniach zaczynają składać jaja na ziemi wokół szyjki korzeniowej roślin. Drugie pokolenie śmietki kapuścianej pojawia się na przełomie czerwca i lipca i występuje do jesieni. Często występuje jednocześnie z trzecim pokoleniem, które pojawia się na początku września, a larwy żerują do zbioru.
Ochrona chemiczna – zabieg opryskiwania na podstawie monitoringu nalotu much śmietek na plantację, przy pomocy pułapek zapachowych wabiących ciężarne samice.
Pułapki dla upraw wczesnych są na polu od połowy pierwszej dekady kwietnia do połowy pierwszej dekady maja, tj. przez 4 tygodnie, a dla upraw średniopóźnych i późnych – od połowy lipca do połowy pierwszej dekady września, tj. przez 7-8 tygodni. Na plantacji ustawia się 2 pułapki i sprawdza kilka razy w tygodniu. Odłowienie dwóch samic (średnia z 2 pułapek) dziennie, przez kolejne 2 dni, jest sygnałem do wykonania zabiegu. Od tego momentu przy temperaturze powietrza powyżej 20°C zabieg wykonuje się po 3 dniach lub jeśli temperatura jest niższa po 5. Jeśli lot śmietki kapuścianej jest wydłużony, zabieg powinien być powtórzony 2–3-krotnie. Jeśli na plantacji nie ma pułapek, to metodą monitorowania nalotu szkodnika jest kontrolowanie liczby złożonych jaj w pobliżu nasady szyjki korzeniowej rośliny przez samice.
Tantniś krzyżowiaczek (Plutella maculipennis)
W roku 2016 wystąpił gradacyjnie i plantatorzy ponieśli wysokie koszty na ochronę warzyw kapustnych.
Gąsienice początkowo minują liście, później zjadają miękisz, w skutek czego powstają „okienka” w liściach zewnętrznych. Pierwsze pokolenie pojawia się w okresie zawiązywania główek. Gąsienice żerują w liściach sercowych i w zawiązujących się główkach. Rośliny z uszkodzonym przez gąsienice stożkiem wzrostu nie zawiązują główek. W kalafiorach i brokułach wyżerają kwiatostany. Jeśli pojawią się masowo, mogą spowodować gołożery. Motyl jest mały, rozpiętość skrzydeł wynosi 15-17 mm. Przednia para skrzydeł jest brązowa, z jasną falistą smugą. Tylne skrzydła są szare, zakończone długą strzępiną. W stanie spoczynku skrzydła złożone są dachówkowato. Jaja są żółtozielone, owalne, lekko spłaszczone. Gąsienice są małe, długości do 12 mm, jasnozielone z ciemną głową, słabo owłosione. Widoczna wyraźna segmentacja ciała – środkowe segmenty są najszersze.
Szkodnik występuje w trzech-czterech pokoleniach. Zimują poczwarki w siateczkowatych kokonach lub motyle w resztkach roślin lub innych kryjówkach. Gąsienice pierwszego pokolenia pojawiają się w czerwcu, drugiego – w lipcu, a trzeciego w sierpniu i we wrześniu. Samica składa jaja na spodniej stronie liści, wzdłuż nerwów. Wylęgłe larwy przez pierwsze 2-3 dni minują liście. Później wychodzą na liść i żerują na zewnątrz.
Ochrona chemiczna – zabieg opryskiwania należy przeprowadzić w okresie wylęgania się gąsienic.
Mączlik warzywny (Aleyrodes proletella)
Na plantacjach warzyw kapustnych mączlik w znacznej liczbie pojawił się 2-3 lata temu. Od tej pory producenci mają problem, ponieważ bardzo trudno jest go zwalczyć. Mączlik zimuje na glistniku jaskółcze ziele, mniszku lekarskim, mleczu polnym, cykorii podróżnik i rzepaku. Szkody wyrządzają osobniki dorosłe, larwy i nimfy, które wysysają soki z tkanki przewodzącej liści, ogładzając rośliny. Wydalają duże ilości rosy miodowej, którą wyrzucają na dużą odległość. Rosa (spadź) obficie pokrywa liście i rozwijają się na niej grzyby sadzakowe utrudniające asymilację. Zahamowany jest wzrost roślin i następuje spadek plonu.
Osobniki dorosłe mają żółtawe ciało, ale pokryte białym woskowym nalotem wydają się białe, głowa jest ciemna, długość około 1,8 mm. Na skrzydłach po środku widoczne ciemne plamki. Larwy są żółtawe i mają owalny kształt, po wylęgu są płaskie.
Wiosną na żywicielu zimowym rozwija się pierwsze pokolenie mączlika warzywnego, a osobniki dorosłe tego pokolenia przelatują na warzywa kapustne, na których rozwija się do 5 pokoleń. Na jednym liściu obserwujemy obecność wszystkich stadiów rozwojowych mączlika. Termin pojawienia się mączlika na roślinach zależy od gatunku rośliny – na jarmużu wszystkie stadia rozwojowe można zaobserwować na liściach już pod koniec marca, a na kwiatostanach w maju; brukselkę i kapustę głowiastą późną zasiedla od początku lipca do połowy września. Samica składa jaja w półokręgu. Najczęściej na spodniej stronie liści. Czas rozwoju jednego pokolenia zależy od przebiegu pogody, zwłaszcza temperatury.
Ochrona chemiczna – pierwszy zabieg opryskiwania powinien być wykonany, gdy pojawią się pierwsze osobniki dorosłe lub dorosłe i larwy pierwszego stadium.
Groźnymi szkodnikami warzyw kapustnych są także: pchełki, mszyca kapuściana i brzoskwiniowa, chowacze, wciornastek tytoniowiec.
Wśród motyli spotykane są bielinki, błyszczka jarzynówka, piętnówka kapustnica – szkody wyrządzają gąsienice. Zabiegi opryskiwania należy wykonać na najmłodsze stadia gąsienic.
