prof. dr hab. Adam Dobrzański
Skierniewice
Na polach, gdzie uprawiane są warzywa, trzeba stwarzać jak najlepsze warunki do ich wzrostu i rozwoju. Należy między innym dobrze zaplanować skuteczną strategię ochrony przed organizmami szkodliwymi, do których oprócz chorób i szkodników zaliczane są chwasty. Konkurencja chwastów z uprawianymi roślinami o czynniki środowiska (woda, składniki pokarmowe, światło) i miejsce na polu uprawnym jest nieubłagana. Oczywiste jest, że żadnego gatunku warzyw bez odchwaszczania nie da się uprawiać, gdyż nawet na polach o wysokim poziomie agrotechniki, chwasty występują w liczebności uzasadniającej ich zwalczanie.
W większości warzyw największe straty plonu powodują chwasty występujące w pierwszej połowie okresu wegetacji, zwłaszcza od wschodów do 1/4 – 1/3 tego okresu, to jest do 4-8 liści właściwych w zależności od gatunku. Wg klucza do określania faz roślin w skali BBCH odpowiada to fazom od 09 do 14-18. Z reguły współzawodnictwo chwastów wpływa najbardziej na plonowanie warzyw uprawianych z siewu, długo wschodzących, po wschodach wolno rosnących i słabo zakrywających liśćmi powierzchnię (np. cebula i por z siewu, marchew, pietruszka). U takich, zwłaszcza na polach silnie zachwaszczonych, konkurencja chwastów często rozpoczyna się jeszcze przed wschodami. Chwasty występujące później w tzw. „zachwaszczeniu wtórnym” – w drugiej połowie okresu wegetacji i po zakryciu międzyrzędzi przez liście rośliny uprawnej, a nawet przed zbiorem nie zawsze wywierają wpływ na plonowanie, ale pozostawione na polu kwitną, tworzą nasiona, pogarszają warunki fitosanitarne, utrudniają wykonanie zabiegów środkami do zwalczania chorób i szkodników oraz zbiór. Dlatego nie można lekceważyć tego zachwaszczenia. Niezależnie od negatywnych skutków powodowanych przez chwasty całkowite ich wyeliminowanie mogłoby być niekorzystne dla zachowania bioróżnorodności. Wszelkie działania agrotechniczne i chemiczne zmierzające do minimalizowania negatywnych skutków wynikających z obecności chwastów trzeba prowadzić w sposób zrównoważony. Służy temu stosowanie różnych metod wykorzystujących nie tylko herbicydy, lecz uwzględniających też sposoby niechemiczne. Należy przy tym uwzględniać właściwości biologiczne chwastów i uprawianych roślin, ich dynamikę wzrostu, sposób uprawy oraz ochronę i zachowanie różnorodności biologicznej w otoczeniu pól uprawnych. Wynika to z obowiązku przestrzegania zaleceń integrowanej ochrony. Pomimo postępu w zakresie metod niechemicznych herbicydy pełnią ważną funkcję w eliminowaniu negatywnych skutków zachwaszczenia w obecnie zalecanych technologiach uprawy. Każdy plantator wie, że towarowa produkcja warzyw na dużych plantacjach, bez włączania zabiegów herbicydowych w system uwzględniający inne metody, jest trudna, niekiedy niemożliwa i może być nieopłacalna. Wyjątek stanowią uprawy ekologiczne, w których nie jest dopuszczone korzystanie z syntetycznych środków ochrony roślin.
Ogólne zasady korzystania z herbicydów
Należy korzystać tylko z herbicydów nabywanych z pewnego źródła, zaopatrzonych w oryginalną etykietę z tekstem w języku polskim. Chwasty można zwalczać tylko zarejestrowanymi w Polsce herbicydami, w których etykietach dołączonych do opakowań środków są wymienione określone gatunki warzyw. Nawet na własną odpowiedzialność nie wolno stosować herbicydów w gatunkach warzyw niewymienionych w etykietach. Należy brać pod uwagę czynniki decydujące o ich skuteczności chwastobójczej i selektywności w stosunku do uprawianych roślin, współdziałanie z innymi zabiegami uprawowymi i ochrony roślin oraz różne ograniczenia, zwłaszcza te wymienione w etykietach (np. liczba dopuszczalnych zabiegów, odległość od innych wrażliwych na stosowany herbicyd roślin uprawnych, zakaz stosowania niektórych środków w pobliżu bezpośrednich ujęć wody, zbiorników i cieków wodnych, wyznaczone strefy ochronne od innych terenów nieużytkowanych rolniczo, otulin parków i rezerwatów). Stosowanie środków ochrony roślin m.in. niezgodnie z etykietą może skutkować nałożeniem mandatu w wysokości 500 zł, stąd tak istotne jest dokładne prowadzenie ewidencji zabiegów. Warto dodać, że etykiety środków ochrony rośliny ulegają częstym zmianom i nie należy wykonywać ochrony roślin „na pamięć”, bo może to słono kosztować. Mowa tutaj nie tylko o mandatach Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, ale również o wartościach NDP (MRL), czyli najwyższych poziomach pozostałości pestycydów, które mogą dyskwalifikować całe partie towaru u coraz bardziej wymagających odbiorców.
Herbicydy mają określony zakres zwalczanych gatunków (niektóre z nich są słabo zwalczane lub odporne na dany herbicyd). Stąd wybór herbicydu trzeba uzależnić nie tylko od gatunku warzyw, lecz też od diagnostyki zachwaszczenia uwzględniającej właściwe rozpoznanie chwastów i ich dynamikę pojawiania się w sezonie wegetacyjnym. Wybierając herbicyd, można skorzystać z informacji podanych w etykiecie, ale nie zawsze są w niej wymienione wszystkie gatunki, które mogą się pojawić na danym polu. Stąd dobrze jest korzystać z tabel wrażliwości chwastów na poszczególne środki zamieszczonych w „Programach ochrony roślin warzywnych”. Zalecane jest stosowanie herbicydów w dawkach wymienionych w etykietach, ograniczanie liczby zabiegów do niezbędnego minimum oraz używanie dawek możliwie najniższych, ale zapewniających akceptowalną skuteczność.
W warzywach uprawianych z siewu, lecz przed ich wschodami, warto zastanowić się nad strategią zwalczania chwastów z wykorzystaniem glifosatu. Dotyczy to głównie cebuli, marchwi, pietruszki czy pora – jest zarejestrowany w w/w uprawach preparat Roundap 360 Plus.
Wskazana jest aplikacja herbicydów w dawkach dzielonych tak, aby nie przekroczyć maksymalnej zalecanej dawki w zabiegu jednorazowym dopuszczonej do stosowania w okresie wegetacji. Np. Stomp Aqua 455 CS w cebuli zamiast jednej dawki 3,5 l/ha po siewie można zastosować w trzech dawkach po 1-1,2 l/ha (pierwsza dawka po siewie i dwie po wschodach w odstępach kilkudniowych). Podany w etykietach i innych zaleceniach zakres dawek ma charakter orientacyjny i dawkę herbicydów zawsze należy dostosować do realnych warunków agroekologicznych określonego pola.
Herbicydami doglebowymi (np. pendimetalina, chlomazon) stosowanymi przed wschodami warzyw należy opryskiwać wyrównaną i dobrze doprawioną powierzchnię gleby, zwracając uwagę na odpowiednią głębokość siewu. Większość herbicydów doglebowych i doglebowo-nalistnych działa skuteczniej, gdy podczas zabiegu gleba jest wilgotna. W glebie suchej środek może nie działać lub też działanie substancji czynnej może być opóźnione. Herbicydy działają na ogół tym silniej, im wyższa jest temperatura. Najlepiej wykonywać zabieg, gdy temp. powietrza w warstwie przyglebowej i gleby wynosi 10–20°C. W przypadku stosowania herbicydów doglebowych wskazany jest dodatek adiuwantu doglebowego.
Podstawową funkcją tego dodatku jest ograniczenie przemieszczania się substancji aktywnych w głąb profilu, częste zjawisko występujące w wyniku obfitych opadów – np. przemywanie chlomazonu. Adiuwant zapobiega znoszeniu cieczy opryskowej w trakcie wykonywania zabiegów oraz zmniejsza parowanie cieczy opryskowej, podnosząc skuteczność działania herbicydów w trakcie suszy.
Herbicydy nalistne (np. Basagran 480 SL) należy stosować po wschodach chwastów, gdy są młode; dwuliścienne zwykle od liścieni (BBCH 10) do fazy 4-6 liści (BBCH 14-16), a jednoliścienne (np. Fusilade Forte 150 EC) w fazie 2-6 liści (BBCH 12-16) i na początku krzewienia (BBCH 21-23).
Regulatory wzrostu i rozwoju zalecane po wschodach i sadzeniu roślin oraz nawożenie dolistne lepiej stosować po wcześniejszym zniszczeniu chwastów, aby nie poprawiać ich kondycji.
Stosowanie dawek herbicydów niższych niż wskazane w ich etykietach lub łączenie ich z innymi agrochemikaliami nie jest sprzeczne z prawem, z wyjątkiem podanego w etykiecie zakazu łączenia herbicydu z określonymi chemikaliami. Odpowiedzialność za skuteczność i rezultaty wynikające z zastosowania dawek zredukowanych lub łącznego stosowania herbicydów z innymi środkami (np. z niektórymi adiuwantami) nieujętymi w etykiecie spoczywa na stosującym. Bezpieczniej jest dodawać adiuwanty, mieszać różne herbicydy ze sobą, a także z innymi środkami ochrony roślin, jeżeli jest to zaznaczone w etykietach. W przypadkach łącznego stosowania różnych środków mogą to być tylko takie, które są dopuszczone do stosowania w określonej uprawie.
Ekspert radzi:
Dodatek adiuwantu (np. Agravita® Aktivator) do cieczy użytkowej pozwala na zwiększenie skuteczności herbicydów nalistnych. Po zastosowaniu herbicydów, gdy chwasty są skutecznie zniszczone, unikać mechanicznego wzruszania roli w międzyrzędziach bez uzasadnionej potrzeby, a jeżeli to konieczne – wzruszać możliwie jak najpłycej.
Należy unikać corocznego stosowania tych samych substancji czynnych na danym polu i zmniejszać częstotliwość zabiegów takimi samymi środkami i należącymi do zbliżonych grup chemicznych. Może to spowodować wzrost liczby gatunków niezwalczanych przez określony herbicyd, lub doprowadzi do pojawienia się biotypów uodpornionych. Wskazane jest też przemienne stosowanie środków zawierających różne substancje czynne.
Nie wolno opryskiwać chwastów kwitnących w czasie ich oblotu przez owady, a także ze względu na słabe działanie środków na starsze chwasty.
Przy wyborze warzyw uprawianych w zmianowaniu po przedplonach, w których stosowano herbicydy długo zalegające w glebie, trzeba zwracać uwagę na ich następcze działanie. Jest to istotne w przypadku konieczności wykonania przesiewów (np. na skutek zniszczenia roślin przez choroby i szkodniki, wymarznięcia, wymoknięcia w wyniku zalania wodą, braku wschodów z powodu długotrwałej suszy) oraz w poplonowej uprawie warzyw w roku stosowania herbicydów.
Kolejna ważna kwestia dotyczy terminu zbioru warzyw. Trzeba go uzależnić od okresu karencji herbicydów. W odmianach o krótkim okresie wegetacji i przeznaczonych na wielokrotny zbiór (w miarę osiągania wielkości handlowej) z asortymentu herbicydów wybierać te o możliwie jak najkrótszej karencji, lub których karencja nie jest wyznaczona.
Ogólne zasady korzystania z herbicydów
W tabeli podano wykaz wybranych środków dopuszczonych do obrotu handlowego i stosowania, obowiązujący w roku 2017, oraz orientacyjnie zakres dawek zalecanych w etykietach. Ze względu na dużą liczbę warzyw w ramach tego artykułu nie jest możliwe szczegółowe opisanie sposobów aplikacji wszystkich środków, którymi można odchwaszczać warzywa. Stąd przed zabiegiem należy zapoznać się z tekstem etykiety środka oraz szczegółowymi zaleceniami zamieszczonymi w „Programach ochrony roślin warzywnych” publikowanych u nas przez różne wydawnictwa. Niewymienione w tabeli środki zawierające dikwat (np. Reglone 200 SL, Quad-Glob 200 SL) zalecane do desykacji rzepaku i ziemniaka w celu ułatwienia zbioru też ograniczają zachwaszczenie. W roślinach uprawianych w stanowisku, gdzie wykonano desykację może być mniej chwastów.
