Czy nowy patogen Stemphylium vesicarium zagraża cebuli?

dr Jan Sobolewski

Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach

W ostatnich latach w Polsce obserwuje się zjawisko notowania nietypowych objawów chorobowych na uprawianych roślinach warzywnych. Szczególny przykład tego zjawiska można prześledzić na roślinach z rodziny amarylkowych, do których należy cebula i czosnek. Dotychczas typowymi chorobami na cebuli był mączniak rzekomy, dający obraz jaśniejszych, owalnych plam na liściach, którym towarzyszyły naloty zarodnikującej grzybni lub białe, nekrotyczne cętki także na liściach, najczęściej powodowane przez grzyby z rodzaju Botrytis.

Patogen ten powoduje na porażonej powierzchni liści początkowo pojawianie się żółtawych, lekko wodnistych plamek, które z biegiem czasu ulegają zbrązowieniu i wydłużaniu. Jego rozwojowi sprzyja wilgotne powietrze, zwykle w okresie kiełkowania zarodników konidialnych. Powietrze suche o wysokiej temperaturze jest optymalne do rozwijania się tego patogenu w okresie wegetacji.

Czy patogen może stanowić duże zagrożenie w uprawie cebuli? 

W Polsce choroba powodowana przez ten organizm jest niedostatecznie poznana i nazywana jest od nazwy rodzajowej sprawcy: Stemphylium. Choroba jest coraz powszechniejsza, natomiast w krajach o cieplejszym klimacie powoduje znaczne straty. Należy zatem przyjąć hipotezę, że dynamicznie narastające ocieplenie klimatu w Polsce może wpłynąć na szybki rozwój tego patogenu na cebuli i czosnku w naszym kraju, powodując straty. Na razie brak jest doniesień o jej znacznej szkodliwości.

Stemphylium vesicarium jest saprobiontem. Grzybnia może przeżywać okres zimowy w resztkach roślinnych lub na nasionach. W okresie wegetacji groźną formą morfologiczną są zarodniki konidialne, które także zimując w glebie czy nasionach, infekują liście cebuli poprzez aparaty szparkowe lub bezpośrednio przez komórki skórki. Zarodniki przenoszą się na sąsiednie rośliny z prądami powietrza.

Przy obniżeniu temperatury zarodniki kiełkują, jeśli czas zwilżenia liści jest dłuższy. Stemphylium vesicariuminfekuje zwykle tkanki starzejące się i zamierające, takie jak wierzchołki liści, tkanki uszkodzone oraz tkanki zainfekowane wcześniej przez sprawcę alternariozy.

Pewne zamieszanie w diagnozie choroby mogą powodować grzyby z rodzaju Alternaria, które są także wykrywalne w miejscach plam bardzo podobnych do tych, które powoduje Stemphylium vesicarium. Powszechnie przyjmuje się, że grzyby z rodzaju Alternaria, Cladosporium, Stemphylium powodują podobne objawy plamistości na różnych organach porażonych roślin. Ponadto zarodniki grzybów Alternaria są bardzo podobne do zarodników grzybów Ulocladium i Stemphylium. Cenną wskazówką jest fakt, że zarodniki konidialne Stemphylium nie posiadają charakterystycznego ogonka, tworząc się pojedynczo na trzonkach konidialnych. Zarodniki grzybów z rodzaju Ulocladium mają zbliżoną morfologię do zarodników grzybów z rodzaju Alternaria.

Grzyby z rodzaju Alternaria są w Polsce znane i stosunkowo dobrze opisane, natomiast te z rodzaju Stemphylium są opisane w nielicznych doniesieniach.

Rozważając zagadnienie ochrony cebuli przed Stemphylium vesicarium, istotny jest okres zagrożenia pojawienia się choroby na plantacji.

Na podstawie charakterystyki patogenu, preferencji czynników pogodowych dla dynamicznego rozwoju przyjmuje się pewne warunki, które mogą stymulować zagrożenie infekcji cebuli przez Stemphylium vesicarium. Pierwsze plamy chorobowe mogą już się pojawiać na liściach w warunkach wahań wilgotności powietrza przy wysokich temperaturach. Istotny jest też stan części nadziemnej cebuli powodujący zwiększone ryzyko choroby. Z obserwacji wynika, że uszkodzenia liści spowodowane przez inne patogeny (na przykład sprawca mączniaka rzekomego) stanowią miejsca do infekcji przez grzyb Stemphylium vesicarium. Bardzo ważnym elementem powodującym nasilenie choroby jest tworzenie się nekrotycznych plam na liściach, ponieważ obserwacje prowadzone w pracach badawczych wskazują na izolowanie z tych miejsc Stemphylium vesicarium. Uszkodzenia tkanki liści cebuli mogą być powodowane przez fitotoksycznie działające herbicydy często na skutek nieodpowiednich warunków aplikacji tych środków. Ponadto liczna grupa plantatorów cebuli od wielu lat boryka się z pojawianiem się nekrotycznych plam na szczytach liści lub w innych miejscach. Przyczyn tych uszkodzeń należy szukać wśród nieodpowiednich czynników edaficznych (nieprawidłowa kwasowość podłoża, brak zbilansowania składników pokarmowych, niski poziom uwodnienia gleby). Ponadto wszelkie uszkodzenia mechaniczne tkanki liści powodowane przez grad czy nakłucia przez owady także w istotny sposób wpływają na pojawienie się choroby.

Istotnym zagadnieniem dla plantatorów jest informacja, jak chronić cebulę przed Stemphylium?

W Polsce brak jest opracowanego programu ochrony cebuli przed tą chorobą. Ponieważ jej zagrożenie może zwiększyć się w kolejnych latach, należy przyjąć pewne założenia ograniczające rozwój Stemphylium.

Jednym z nich jest właściwa agrotechnika uprawy cebuli czy czosnku ze szczególnym uwzględnieniem właściwości gleby pod kątem struktury gleby, odczynu, poziomu zasolenia. Prawidłowe nawożenie i nawadnianie w okresach suszy istotnie wpływa na ograniczenie pojawienia się choroby. Z uwagi na wzmożoną obecność Stemphyliumna plantacjach cebuli z uszkodzonym szczypiorem niedopuszczanie do tych zaburzeń poprzez właściwe stosowanie pestycydów, szczególnie herbicydów z uwzględnieniem prawidłowej dawki środka, a także fazy rozwojowej cebuli w czasie zabiegu daje gwarancję braku uszkodzeń roślin. Wymagana jest skuteczna ochrona przed mączniakiem rzekomym i owadami, co jest istotnym elementem w profilaktyce przez Stemphylium.

Polityka unijna, mająca dominujący wpływ na system rejestracji środków ochrony roślin w najbliższych latach prawdopodobnie nie wpłynie na pojawienie się fungicydów zarejestrowanych do ochrony cebuli i czosnku przed Stemphylium. Dlatego też w kolejnych latach można liczyć tylko na ograniczanie tego patogenu przy rutynowych zabiegach przeciwko innym chorobom. Zwalczanie alternariozy środkiem Scorpion 325 SC (azoksystrobina, difenokonazol), Helm-Cymi 72,5 WP (cymoksanil) czy szarej pleśni fungicydem Rovral Aquaflo 500 SC (iprodion) może powodować ograniczanie Stemphylium.

Należy wiedzieć, że prawo pozwala chronić rośliny przed patogenami tylko fungicydami dopuszczonymi do stosowania. W przypadku ochrony roślin przed patogenami, w stosunku do których brak jest zarejestrowanych środków (jak w przypadku Stemphylium na cebuli), ograniczanie tych agrofagów możliwe jest tylko wtedy, jeśli fungicyd stosowany do ochrony cebuli przed innymi patogenami wykazuje grzybobójczą aktywność w stosunku do patogenu nieuwzględnionego w etykiecie środka, w tym przypadku Stemphylium.