Szkodniki zagrażające uprawie rzepaku ozimego jesienią

Prof. dr hab. Bożena Kordan

Katedra Entomologii, Fitopatologii i Diagnostyki Molekularnej Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Na plonowanie rzepaku wpływa wiele czynników, a wśród nich ważne miejsce zajmują szkodniki. Straty wywołane ich żerowaniem mogą stanowić od 15 do 50% plonu, a wyrządzone przez szkodniki jesienne sięgają 10-15%. Od 2014 r. z powodu wycofania zapraw nasiennych opartych 
na neonikotynoidach, istnieje duże ryzyko licznego wystąpienia szkodników, szczególnie atakujących młode rośliny rzepaku ozimego, bezpośrednio po wschodach.

Jesienią największym zagrożeniem rzepaku ozimego są: pchełka rzepakowa, pchełki ziemne, chowacz galasówek, gnatarz rzepakowiec, miniarka kapuściana, śmietka kapuściana, tantniś krzyżowiaczek i ślimaki.

Jest to niezawodny sposób na monitorowanie pierwszych nalotów i aktywności szkodników. Naczynia ustawia się około 20 m w głąb plantacji, po każdej ze stron, zawsze na wysokości roślin. Kontrola naczyń powinna odbywać się regularnie o tej samej porze dnia. Lustracje roślin przeprowadzamy 
w różnych punktach pola, obserwując liczebność szkodnika na 1 mb. rzędu lub na 25 roślinach.

Pchełka rzepakowa pojawia się na rzepaku we wrześniu. Chrząszcze wygryzają tkankę miękiszową liścieni i liści. Po kopulacji składają jaja do gleby. Wylęgłe larwy żerują w ogonkach liściowych, nerwach liścia, pędach, a często również w liściach sercowych. Objawy żerowania larw widoczne są w postaci zaginających się ku dołowi liści, które często gniją. Rośliny uszkodzone gorzej zimują i bardzo często przemarzają.

Pchełki ziemne (pchełka czarna, pchełka czarnonoga, pchełka smużkowana, pchełka falistosmuga) obserwujemy na rzepaku ozimym również we wrześniu. Chrząszcze żerują na liścieniach i liściach, wyjadając małe otworki. Larwy pchełki smużkowanej żerują wewnątrz liści, zmniejszając powierzchnię asymilacyjną roślin. Natomiast larwy pozostałych gatunków żerują 
na korzonkach. Jesienią pchełki można zwalczać, stosując zarejestrowane w tym celu preparaty zawierające deltametrynę i lambda cyhalotrynę.

Charakterystyka pchełek występujących na rzepaku ozimym

Chowacz galasówek jest małym chrząszczem (2,0-3,5 mm) barwy szarej. Bardzo charakterystyczną cechą diagnostyczną, wspólną dla wszystkich chowaczy, jest głowa wyciągnięta 
w długi, cienki ryjek. Larwa dorasta do 5 mm. Jest beznoga, biała, z ciemną głową, charakterystycznie wygięta łukowato.

Pierwsze osobniki tego gatunku nalatują na rzepak już w sierpniu. Chrząszcze wyżerają małe otwory w blaszce liściowej. Aktywność ich może trwać do listopada. W tym okresie składają jaja do szyjki korzeniowej. Na korzeniach i szyjce korzeniowej powstają charakterystyczne kuliste, jednocentymetrowe narośla, wewnątrz których widoczne są korytarze, powstałe na skutek żerowania larw. Jedyną metodą zwalczania chowacza galasówka jest stosowanie zarejestrowanych w tym celu zapraw.

Gnatarz rzepakowiec jest pomarańczową błonkówką, której głowa, czułki, rysunek na tułowiu i przedni brzeg skrzydeł są barwy czarnej. Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 14 mm, a długość 6-8 mm. Dorosła larwa ma 2 cm długości, kolor aksamitnoczarny i posiada 11 par odnóży. Na rzepaku ozimym jesienią pojawia się drugie pokolenie gnatarza. Szczególnie groźne jest wtedy, gdy sierpień i wrzesień są upalne i suche.

Szkodliwe są tylko larwy, które początkowo zeskrobują tkankę na dolnej stronie liści i wyjadają małe dziurki w blaszce. Starsze larwy zjadają całe liście, pozostawiając tylko nerwy główne. Niezwalczany może w ciągu kilku dni zniszczyć całą plantację. Chemiczne zwalczanie gnatarza rzepakowca polega na stosowaniu zarejestrowanych preparatów zawierających deltametrynę.

Miniarka kapuściana jest małą (dł. 3 mm) muchówką. Dorosłe osobniki nie wyrządzają żadnych szkód. Larwa dorasta do 6 mm, jest koloru brudnobiałego, nie ma wyraźnie wyodrębnionej puszki głowowej i odnóży. Larwy żerują początkowo wewnątrz liści, wyjadając tylko miękisz, a dwie przeciwległe skórki pozostawiają nienaruszone. Na liściach widoczne są białe plamy, których kształt odzwierciedla drogę poruszania się larw. Ten typ żerowania określa się jako minowanie liścia. 
W późniejszym okresie larwy wgryzają się do wiązek przewodzących. Brak jest metod chemicznego zwalczania miniarki kapuścianej.

Śmietka kapuściana to niewielka muchówka (dł. 5,0-6,0 mm) barwy czarnoszarej lub brązowoszarej. Pojawia się na rzepaku we wrześniu i październiku. Żółtawobiałe, beznogie larwy żerują wewnątrz szyjki korzeniowej i w zewnętrznej warstwie korzenia, gdzie odżywiają się tkanką miękiszową. 
W miejscu żerowania powstają brązowe przebarwienia oraz miejsca z gnijącą tkanką. Korzenie boczne częściowo obumierają. Przy silnym porażeniu widoczne są ubytki roślin. Brak chemicznych metod zwalczania śmietki kapuścianej.

Tantniś krzyżowiaczek – nieduży (dł. 8 mm), jasnobrązowy motyl, pojawiający się od wiosny 
na rzepaku, rzepiku i innych krzyżowych. Od września można go spotkać na młodych roślinach rzepaku ozimego. Larwy żerują na dolnej stronie liści, zjadając skórkę i miękisz, natomiast górna skórka pozostaje nienaruszona. W miarę wzrostu liść pęka i w miejscu żeru tworzą się otwory.

Ślimaki (pomrowik plamisty, ślinik wielki, ślinik zmienny, ślinik luzytański, ślinik rdzawy) żerują przede wszystkim nocą, dlatego w dzień są mało widoczne. Zjadają blaszkę liściową, wyżerając ostrokątne dziury. Poruszając się na roślinach, pozostawiają śluz, który, wysychając, tworzy błyszczące ślady na liściach. Bardzo dobrą metodą określającą liczebność ślimaków na plantacji są różnego rodzaju przynęty. W tym celu wykładamy na folię kilka plastrów ziemniaka i liczymy zwabione osobniki.

Skuteczną metodą ograniczania szkód powodowanych przez ślimaki jest stosowanie zarejestrowanych do ich zwalczania preparatów jak np. Glanzit, Ślimax.

Progi ekonomicznej szkodliwości szkodników występujących na rzepaku ozimym jesienią

W przypadku stwierdzenia przekroczenia progów szkodliwości szkodników należy wykonać oprysk insektycydem zgodnie z aktualnymi zaleceniami IOR-PIB.