Technologia uprawy roślin strączkowych

mgr inż. Grzegorz Kopeć

Dyrektor ds. Innowacji, Ampol-Merol Sp. z o.o.

mgr inż. Łukasz Winiecki

Dyrektor Działu Nasion, Ampol-Merol Sp. z o.o.

Rośliny strączkowe, inaczej motylkowe grubonasienne, należą do rodziny bobowatych. Uprawiane są częściej na nasiona niż dla zielonej masy. Nasiona wykorzystywane są głównie w celach paszowych, ale również w przemyśle spożywczym i kosmetycznym. Dzięki aktywnej symbiozie z bakteriami brodawkowatymi wiążą wolny azot atmosferyczny, który wraz z resztkami pożniwnymi pozostaje w glebie, polepszając jej żyzność i właściwości fizyczne. Strączkowe są więc idealnym przedplonem pod każdą inną roślinę uprawną, gdyż pozostawiają stanowisko w bardzo wysokiej kulturze.
Do roślin strączkowych powszechnie uprawianych zaliczamy: łubin żółty, biały i wąskolistny, groch siewny ogólnoużytkowy i pastewny, bobik oraz wykę. Ostatnio coraz większą popularnością cieszy się soja, która również należy do tej samej grupy roślin.
Agrotechnika roślin strączkowych nie jest wcale trudna, ale wymaga praktycznej znajomości podstawowych zasad jej uprawy.

WYMAGANIA GLEBOWE

Rośliny strączkowe bardzo wyraźnie reagują na nieodpowiednio dobrany rodzaj gleby i jej pH. Ich wysoce zróżnicowane wymagania glebowe przedstawia poniższa tabela.

STANOWISKO

– przedplonem mogą być różne rośliny, z wyłączeniem roślin motylkowych;
- najlepiej umieszczać je w trzecim, czwartym roku po oborniku;
- najczęściej uprawia się je po zbożach;
- ze względu na zbyt dużą ilość azotu błędem jest uprawa roślin strączkowych
po okopowych uprawianych na oborniku;
- przerwa w uprawie na tym samym polu powinna wynosić 3-5 lat;
- udział w strukturze zasiewów powinien wynosić 20-25%.

UPRAWA ROLI

– uprawa roli taka sama jak pod inne rośliny jare wczesnego siewu, wyjątkiem jest wyka ozima,
– ważne jest odchwaszczenie pola,

a) uprawa pożniwna i jesienna:

– po zbiorze przedplonu
– zespół uprawek pożniwnych;
– nawożenie P i K
– najlepiej pod orkę;
– orka przedzimowa;

b) uprawa wiosenna:


– włókowanie lub bronowanie w celu ograniczenia strat wody i wstępnego doprawienia roli;
– wysiew nawozów azotowych na stanowiskach ubogich (czytaj dalej);
– wysiew nasion
– zgodnie z wymaganiami każdego gatunku.

NAWOŻENIE

a) nawożenie azotem:

– rośliny strączkowe, dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi, wykorzystują azot atmosferyczny, lecz zanim ta symbioza się rozwinie, zalecane jest stosowanie przedsiewne azotu (tzw. dawki startowej) w ilości 20-30 kg N na 1 ha;
– w uprawie łubinów można zrezygnować z nawożenia azotowego;

b) nawożenie fosforem i potasem:

– wielkość dawek zależy od zasobności gleby, wartości przedplonu, stopnia mineralizacji oraz wielkości przewidywanego plonu;

Przykładowe dawki pokarmowe:

– bobik: od 60 do 100 kg P2O5/ha i od 100 do 160 kg K2O/ha,
– grochpolny: od 60 do 100 kg P2O/ha i od 100 do 180 kg K2O/ha,
– łubin żółty: od 40 do 60 kg P2O/ha i od 80 do 120 kg K2O/ha,
– łubin wąskolistny: od 40 do 60 kg P2O/ha i od 80 do 120 kg K2O/ha,
– łubin biały: od 60 do 90 kg P2O/ha i od 80 do 140 kg K2O/ha,
– wyka jara: od 60 do 100 kg P2O/ha i od 100 do 160 kg K2O/ha,
– wyka ozima (uprawiana w mieszankach): od 60 do 90 kg P2O/ha i od 100 do 140 kg K2O/ha.

c) wapnowanie gleby:

– odczyn gleby decyduje o symbiozie z bakteriami;
– bobik, groch i wyka jara wymagają obojętnego odczynu gleby; jeśli więc zachodzi potrzeba odkwaszenia
gleby, po zbiorze przedplonu należy zastosować nawozy wapniowe;
– łubiny ujemnie reagują na zasadowy odczyn gleby.

SIEW

a) przygotowanie materiału siewnego:

– materiał siewny powinien być dobrej jakości (energia kiełkowania: od 75 do 95%, czystość ok. 98%, brak
uszkodzeń mechanicznych);
– zaprawienie nasion przeciwko chorobom;
– bezpośrednio przed siewem zaprawienie nasion nitraginą;

b) parametry siewu:

1 – wyższa wartość dla odmian epigonalnych, jednopędowych
2 – termin optymalny: od 20 marca do 5 kwietnia

Określenie normy wysiewu:

Liczba roślin na 1 m2 – patrz tabela powyżej
MTN – patrz etykieta na opakowaniach
Zdolność kiełkowania – patrz etykieta na opakowaniach
Wp – wschody polowe są niższe od zdolności kiełkowania (warunki laboratoryjne), zatem do wyniku należy dodać od 5 do 10% normy wysiewu – patrz przykład

PIELĘGNACJA

a) według starych zaleceń:

– wałowanie po siewie w celu łatwiejszego zbioru (dotyczy grochu),
– niszczenie zaskorupienia gleby i zachwaszczenia (strączkowe długo kiełkują i dlatego łatwo ulegają
zachwaszczeniu),

b) według obecnych zaleceń:

– stosowanie herbicydów zgodnie z zaleceniami IOR.

CHOROBY I SZKODNIKI

a) choroby roślin strączkowych:

– groch: askochytoza, rdza grochu, mączniak prawdziwy,
– bobik: askochytoza, czekoladowa plamistość,
– łubiny: antraknoza, fuzarioza,

b) szkodniki roślin strączkowych:

– strąkowce,
– oprzędziki,
– pachówki strąkóweczki,
– mszyce.

ZBIÓR

a) zbiór na nasiona:

– zbiór wykonać jednoetapowo w fazie, gdy nasiona są twarde i suche (2/3 strąków na roślinie jest suchych); w przypadku, gdy dojrzewanie i suszenie roślin w polu jest utrudnione, należy wykonać desykację roślin (Reglone® 200 SL 2-4 l/ha), po 6-10 dniach można przystąpić do zbioru kombajnem;
– równo dojrzewają odmiany samokończące;
– wilgotność nasion nie powinna być większa niż 15-16%;
– nasiona po zbiorze należy dosuszyć (ok. 14%) i doczyścić;

b) zbiór na zieloną masę:

– rośliny strączkowe należy zbierać, gdy zielonka zawiera najwyższą ilość składników pokarmowych i najmniej włókna;
– groch, peluszkę i wykę należy zbierać, gdy wytworzą się pierwsze strąki i rośliny znajdują się w fazie kwitnienia;
– łubin wąskolistny należy zbierać w fazie pełnego kwitnienia na pędach głównych;
– łubin żółty i biały należy zbierać w fazie wykształcania się strąków na pędzie głównym oraz kwitnienia na pędach bocznych;
– bobik należy zbierać podczas wykształcania się strąków.

Wartość pokarmowa nasion roślin strączkowych:

PODSUMOWANIE

Praktyczny schemat technologii uprawy roślin strączkowych:

JESIEŃ

1. Wapnowanie stanowiska (jeśli jest konieczne) bezpośrednio po zbiorze przedplonu i podorywka.
2. W październiku i listopadzie nawożenie P i K oraz bezpośrednio – orka zimowa.

WIOSNA

1. Jeśli nie zastosowano jesiennego nawożenia P i K, szczególnie na glebach lekkich wczesną wiosną należy zastosować nawożenie P i K.
2. Włókowanie oraz bronowanie.
3. Przedsiewny wysiew nawozu azotowego (saletrzak 150 kg/ha, saletra amonowa 100 kg/ha).
4. Siew zgodny dla danego gatunku, odmiany i typu (odmiany samokończące) materiałem kwalifikowanym – patrz tabela powyżej (uwzględniamy: termin siewu, obsadę, rozstaw międzyrzędzi i głębokość siewu); przykład określenia normy wysiewu: łubin wąskolistny – odmiana Sonet: samokończący, epigonalny.

5. Zabiegi pielęgnacyjne niszczenia chwastów:
– bronowanie broną lekką – chwastownikiem, jeśli nie było ochrony herbicydowej,
– zwalczanie chemiczne – stosowanie herbicydów,
6. Lustracja plantacji z uwzględnieniem występowania chorób i szkodników (zwalczanie chemiczne zgodne z rejestracją preparatów).
7. Ocena stopnia dojrzałości strąków – nasion z uwzględnieniem warunków pogodowych; ewentualna chemiczna desykacja.
8. Zbiór – właściwa regulacja i przygotowanie kombajnu:
– odpowiedni dobór sit – dokładność czyszczenia,
– wydłużony stół w hederze (wychwytywanie nasion osypujących się),
– wysunięte do przodu motowidła (mniejsze straty),
– właściwa szczelina w zespole młócącym (mniej uszkodzonych nasion),
– odpowiednia prędkość bębna (mniej uszkodzonych nasion, dobre oddzielanie nasion).
9. Przechowywanie, czyszczenie i suszenie do wilgotności 14-15% (uwaga przed przypaleniem nasion).
10. Pozbiorowa kontrola nasion w okresie przechowywania przed strąkowcami i szkodnikami magazynowymi.