Najważniejsze składniki w jesiennym nawożeniu rzepaku ozimego

Dr hab. Renata Gaj

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Rzepak ozimy stanowi wiodącą gałąź w produkcji roślin oleistych w Polsce. Plony rzepaku zbierane przez rolników w kraju są dużo niższe niż wynika to z potencjału plonotwórczego określonego warunkami glebowo-klimatycznymi. W praktyce rolnicy zbierają około 50% plonu potencjalnego aktualnie uprawianych odmian. Bardzo ważnym czynnikiem kształtującym warunki produkcji rolnej w Polsce są gleby, a dokładnie ich produktywność. Ponad 60% gleb, stanowią gleby bardzo lekkie i lekkie, o bardzo małym potencjale plonotwórczym, które nie nadają się do uprawy rzepaku.

W okresie wegetacji jesiennej współdziałanie wymienionych czynników decyduje o przezimowaniu roślin, a w okresie wiosenno-letniej wegetacji kształtuje dynamikę wzrostu i tworzenia plonu nasion.

Składniki mineralne niezbędne w okresie wegetacji jesiennej rzepaku

Jedną z podstawowych zasad racjonalnego nawożenia rzepaku powinno być nawożenie zbilansowane w zakresie składników wymagających wprowadzenia ich do gleby w formie nawozów mineralnych i naturalnych. W gospodarstwach, w których prowadzona jest produkcja wielokierunkowa i rzepak uprawiany jest w zmianowaniu z cyklicznie stosowanym obornikiem należy zwrócić uwagę na następujące składniki: azot, fosfor, potas, magnez, siarkę oraz bor.
Do wyprodukowania 1 tony nasion wraz z odpowiednią masą plonu ubocznego rzepak potrzebuje następujących ilości składników pokarmowych (tabela 1).

W okresie wegetacji jesiennej należy zadbać o dostatecznie dobrą dostępność fosforu, potasu i magnezu, a umiarkowaną azotu. Podstawą efektywności stosowanych nawozów mineralnych w uprawie rzepaku jest uregulowany odczyn gleby, który powinien kształtować się w zakresie pH 6-7. Rzepak ozimy od początku wegetacji jesiennej wykazuje duże ilościowe zapotrzebowanie na podstawowe składniki pokarmowe, takie jak fosfor i potas. Roślina ta pobiera z gleby prawie trzykrotnie więcej składników mineralnych niż zboża. W celu dokonania precyzyjnych zaleceń nawozowych, a zatem określenia dawek nawozów mineralnych wprowadzonych do gleby, które pozwolą uzyskać maksymalny plon nasion niezbędna jest analiza gleby. Rzepak należy do grupy roślin, która reaguje nie tylko na bieżące przedsiewne nawożenie mineralne, ale także na zasobność gleby.

Jesienny azot

W okresie jesieni rzepak pobiera znacznie więcej azotu niż dobrze rozkrzewione zboża. Już jesienne nawożenie azotem może zadecydować o plonie końcowym, gdyż w stadium 6-8 liści zachodzi proces tworzenia się zawiązków kwiatowych. Azot stosowany jesienią wpływa na rozwój wegetatywny rzepaku i przyspiesza rozwój liści. W przypadku niedożywienia tym składnikiem rośliny są drobne i bardziej podatne na choroby, natomiast zbyt wysokie jesienne nawożenie azotowe może spowodować:

• wybujanie i przerośnięcie roślin przy długiej wegetacji jesiennej,
• opóźnienie hartowania roślin,
• zwiększenie ryzyka wymarznięcia.

Dawka azotu nawozowego nawet w najuboższych stanowiskach nie powinna przekroczyć 50 kg N· ha-1. Typowymi stanowiskami, w których nawożenie azotem jest wskazane, a nawet konieczne są zboża i to bez względu na sposób zagospodarowania słomy. Decydując się na wybór nawozu azotowego, należy zwrócić uwagę na nawóz umiarkowanie wolno działający z dodatkiem magnezu, np. z grupy saletrzaków. Jesienną dawkę azotu można zastosować także w formie roztworu saletrzano-mocznikowego (RSM®). Dzięki obecności trzech form azotu w tym nawozie (amonowej, azotanowej i aminowej) rzepak sukcesywnie wykorzystuje wprowadzony składnik, zaczynając od szybkodziałającej formy azotanowej, poprzez amonową do amidowej. W fazie czterech rozwiniętych liści najczęściej ujawniają się niedobory azotu, które można skorygować poprzez dolistny zabieg mocznikiem lub pogłównie saletrą amonową.

Prawidłowo rozwinięty system korzeniowy rzepaku

Rzepak jest typowym przedstawicielem roślin uprawnych o dużym zapotrzebowaniu na fosfor. Jest zaliczany do grupy roślin najbardziej wrażliwych na niedobór P zarówno ze względu na specyficzne duże zapotrzebowanie nasion, a także większą w porównaniu ze zbożami biomasę wegetatywną. Składnik ten stymuluje wzrost korzeni i decyduje o jego rozbudowie. Zatem o powodzeniu w uprawie rzepaku będzie w dużym stopniu decydował poziom zasobności gleby i to nie tylko w warstwie ornej, ale również podornej. Fosfor jest pierwiastkiem, który słabo przemieszcza się w profilu glebowym, dlatego też wymaga dokładnego wymieszania z glebą poprzez wykonywane zabiegi agrotechniczne. Optymalnym terminem nawożenia fosforem jest okres pod podorywkę czy też orkę siewną.
W uprawie rzepaku zwraca się uwagę na co najmniej dwie fazy rozwojowe. Pierwsza dotyczy początkowego rozwoju rośliny, w której fosfor wpływa na wzrost systemu korzeniowego, a tym samym na jej zdolność do pobierania składników pokarmowych. Drugi termin szczególnego zapotrzebowania na P przypada na okres tworzenia plonu generatywnego. Rolnik decydując się na wybór nawozu fosforowego, powinien uwzględnić takie aspekty jak: specyficzne wymagania rośliny, termin stosowania, technikę stosowania, relacje zachodzące między zasobnością gleby w P i K oraz niewątpliwie cenę za 1 kg czystego składnika w nawozie. Należy mieć na uwadze fakt, że rzepak wykazuje także dużą aktywność w uwalnianiu fosforu z nawozów zawierających składnik w formie związków trudno rozpuszczalnych, przykładowo z fosforytów lub częściowo zakwaszonych fosforytów. Roślina wydzielając przez korzenie kwasy (bursztynowy, cytrynowy), zwiększa rozpuszczalność fosforanów w glebie, procesu zapoczątkowanego w fabryce.
W nawożeniu rzepaku szczególnie nie można zapomnieć o potasie, który jest składnikiem niezbędnym do intensywnego wzrostu rośliny. Niedostateczne odżywienie rzepaku potasem, zmniejsza możliwość wykorzystania przez roślinę zastosowanego azotu, a tym samym nawożenie azotem staje się wysoce nieefektywne. Pomimo, że krytyczna faza pobierania potasu przez rzepak przypada na okres wzrostu wydłużeniowego (wiosna), to dawka tego składnika stosowana przed siewem powinna co najmniej pokryć potrzeby roślin w okresie wegetacji jesiennej. Pozostałą cześć K można uzupełnić możliwie najwcześniej przed ruszeniem wegetacji, chodzi o głębsze przemieszczenie tego składnika w glebie.

Proces ten zwiększa asymilację dwutlenku węgla i w konsekwencji stymuluje szybkość wzrostu powierzchni asymilacyjnej uprawianej rośliny. W rezultacie zmniejsza nieproduktywne straty wody z gleby. Orientacyjne dawki fosforu i potasu w nawożeniu rzepaku w zależności od poziomu zasobności gleby w P i K przedstawia tabela 2.

Niezbędne składniki drugoplanowe

O wysokich plonach rzepaku (znacznie powyżej 35 dt) decyduje nie tylko dobre zaopatrzenie w azot, fosfor i potas, ale także inne składniki mineralne takie jak: magnez, siarka czy mikroelementy. Dolna granica zasobności gleby w magnez przyswajalny nie powinna być mniejsza od 5 mg· 100 g gleby-1 – na glebach lekkich, a na glebach średnich od 6 mg· 100 g gleby-1. Taka zawartość magnezu w glebie zabezpiecza tylko podstawowe potrzeby rzepaku. Pobieranie tego składnika przez rośliny jest wyraźnie mniejsze w warunkach gleb kwaśnych stanowiących ciągle duży odsetek gruntów ornych w naszym kraju. Przy optymalnym poziomie zasobności gleby, wskazanym byłoby zastosowanie magnezu w ilości pokrywającej część zapotrzebowania bytowego, które kształtuje się na poziomie 1 kg MgO na 1 dt nasion. Najlepiej zastosować 100 kg kizerytu pod orkę siewną, co jest równoznaczne z wprowadzeniem do gleby 25 kg MgO· ha-1. Największe pobranie magnezu w przeciwieństwie do pobrania potasu przypada dopiero na okres po kwitnieniu, czyli tworzenia łuszczyn i nasion rzepaku.