Dr inż. Arkadiusz Artyszak
Wydział Rolnictwa i Biologii, SGGW w Warszawie
Od 1 stycznia 2014 roku wszystkich rolników obowiązuje stosowanie integrowanej ochrony roślin.
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Zasad integrowanej ochrony roślin dotyczy Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 kwietnia 2013 r. w sprawie wymagań integrowanej ochrony roślin (Dz.U. poz. 505). Zgodnie z nim integrowana ochrona roślin obejmuje wszystkie dostępne działania i metody ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi, w tym stosowanie przede wszystkim działań lub metod niechemicznych, a w szczególności:
• stosowanie płodozmianu, terminu siewu lub sadzenia, albo obsady roślin, w sposób ograniczający występowanie organizmów szkodliwych,
• stosowanie agrotechniki w sposób ograniczający występowanie organizmów szkodliwych, w tym stosowanie mechanicznej ochrony roślin,
• wykorzystywanie odmian odpornych lub tolerancyjnych na organizmy szkodliwe oraz materiału siewnego wytworzonego i poddanego ocenie zgodnie z przepisami o nasiennictwie,
• stosowanie nawożenia, nawadniania i wapnowania, w sposób ograniczający występowanie organizmów szkodliwych,
• przeprowadzanie czyszczenia i dezynfekcji maszyn, opakowań i innych przedmiotów, zapobiegające występowaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów szkodliwych,
• ochronę organizmów pożytecznych oraz stwarzanie warunków sprzyjających ich występowaniu, w szczególności dotyczy to owadów zapylających i naturalnych wrogów organizmów szkodliwych.
Ekspert twierdzi:
Jeżeli stosowanie danego działania lub też metody jest możliwe, pozwala na ograniczenie występowania organizmów szkodliwych lub efektywną ochronę roślin przed tymi organizmami i stwarza mniejsze zagrożenie dla środowiska niż działania lub metody chemiczne, poza tym jest ekonomicznie uzasadnione.
W ramach integrowanej ochrony roślin, przeprowadzając zabiegi chemicznej ochrony roślin, należy uwzględnić:
• dobór środków ochrony roślin w taki sposób, aby minimalizować negatywny wpływ zabiegów ochrony roślin na organizmy niebędące celem zabiegu, w szczególności dotyczy to owadów zapylających i naturalnych wrogów organizmów szkodliwych,
• ograniczanie liczby zabiegów i ilości stosowanych środków ochrony roślin do niezbędnego minimum,
• przeciwdziałanie powstawaniu odporności organizmów szkodliwych na środki ochrony roślin poprzez właściwy dobór i przemienne stosowanie tych środków.
Podjęcie działań lub metod ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi powinno być poprzedzone monitorowaniem występowania tych organizmów z uwzględnieniem aktualnej wiedzy z zakresu ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi, w tym, jeżeli jest to uzasadnione, z uwzględnieniem:
• progów ekonomicznej szkodliwości organizmów szkodliwych wskazujących, kiedy wykonanie chemicznych zabiegów ochrony roślin jest ekonomicznie uzasadnione lub wskazań wynikających z opracowań naukowych umożliwiających określenie optymalnych terminów wykonania chemicznych zabiegów ochrony roślin, w szczególności w oparciu o dane meteorologiczne oraz znajomość biologii organizmów szkodliwych (programów wspomagania decyzji w ochronie roślin), lub
• informacji uzyskanych od osób świadczących usługi doradcze dotyczące metod ochrony roślin w zakresie realizacji wymagań integrowanej ochrony roślin oraz stosowania środków ochrony roślin.
Integrowana ochrona w praktyce
W integrowanej ochronie pierwszeństwo przed metodami chemicznymi daje się metodom niechemicznym.
Jak zatem ogólne zasady wytyczne dotyczące integrowanej ochrony przełożyć na praktykę w uprawie buraka cukrowego?
Przedplon
Z doborem przedplonu dla buraka cukrowego nie ma większych kłopotów, bo najczęściej jest on uprawiany po zbożach i ze względów fitosanitarnych jest to dla niego najlepszy przedplon. Ważne jest, aby burak nie wracał zbyt często na to samo pole, a optymalna przerwa w jego uprawie wynosi 4 lata. Skracanie tego okresu może skutkować nasilonym zagrożeniem ze strony chwościka buraka, szczególnie obecnie, gdy powszechnie przyoruje się po zbiorze liście buraka, a także wystąpieniem mątwika burakowego. Uważać należy na rośliny kapustne (np. rzepak ozimy), które także są żywicielami tego szkodnika. Uprawa buraka po rzepaku jest także kłopotliwa ze względu na kosztowne zwalczanie samosiewów rzepaku oraz zagrożenie, jakie stwarzają łodygi rzepaku podczas krojenia korzeni. Problematycznym przedplonem dla buraka jest kukurydza, której uprawia się u nas coraz więcej. Co prawda nie jest ona rośliną żywicielską dla mątwika, ale poraża ją grzyb Rhizoctania solani Kühn, wywołujący gnicie korzeni buraka.
Uprawa roli
Uprawa pożniwna powinna ograniczać bezproduktywne straty wody z gleby, zapewniać dobre wymieszanie z glebą resztek pożniwnych i coraz częściej słomy, a także przygotowanie roli do ewentualnego siewu międzyplonów ścierniskowych. Płytkie umieszczenie nasion osypanych zbóż i chwastów prowokuje je do skiełkowania, co zmniejsza kłopoty z ich zwalczaniem na plantacji buraka. Uprawę pożniwną najczęściej przeprowadza się za pomocą agregatów ścierniskowych.
Uprawa przedzimowa powinna zapewniać stworzenie optymalnych warunków dla wzrostu systemu korzeniowego buraka. Niekorzystnie wpływa obecność podeszwy płużnej, czyli silnie zbitej warstwy gleby utrudniającej wzrost korzeni i powodującej ich deformacje. Symptomem mogą być dłużej utrzymujące się zastoiska wody na polu. Powstawaniu podeszwy płużnej można przeciwdziałać poprzez różnicowanie głębokości orek, ograniczenie do minimum ugniatania gleby poprzez ciężki sprzęt oraz, w razie potrzeby, wykonania głęboszowania. Zabieg ten ze względu na koszty powinien być przeprowadzany tylko wtedy, gdy jest rzeczywiście niezbędny. W przeciwnym razie, nie dość, że rolnik poniesie znaczne koszty, ale także efekty mogą być odwrotne od zamierzonych.
Ekspert sugeruje:
Orka przedzimowa powinna pozostawiać rolę wyrównaną, co ułatwia jej równomierne obsychanie i ogrzewanie wiosną. W razie potrzeby do pługa powinno się doczepić bronę. Uprawa wiosenna powinna być ograniczona do minimum i najbardziej pożądana jest metoda jednego przejazdu agregatem uprawowym. Podczas uprawy przedsiewnej należy trzymać się zasady „tak głęboko jak to konieczne i tak płytko jak to możliwe”.
Międzyplony
W stanowisku po zbożach korzystna jest uprawa roślin w międzyplonach ścierniskowych, które dostarczają, przy dostatecznej ilości opadów, znacznej ilości zasobnej w składniki pokarmowe materii organicznej. Poprawiają także strukturę gleby oraz uaktywniają życie mikrobiologiczne w glebie. Wysiewając odmiany antymątwikowe: gorczycy białej, rzodkwi oleistej czy facelii błękitnej, można znacząco ograniczyć populację mątwika burakowego w glebie. Późniejszy wysiew międzyplonu i pozostawienie go na zimę w formie mulczu ogranicza erozję, zatrzymuje wodę w glebie i ogranicza rozwój wielu patogenów porażających buraka.
Nawożenie
Nawożenie ma duży wpływ na podatność roślin na porażenie przez patogeny. Ważne jest, aby roślina nie była przekarmiona azotem, a dobrze odżywiona potasem. Ze spełnieniem pierwszego warunku większość rolników uprawiających burak cukrowy nie ma większych kłopotów, bo nadmierne nawożenie azotem obniża zawartość cukru w korzeniach, a tym samym plon biologiczny i technologiczny cukru. Gorzej jest natomiast z dostatecznym nawożeniem potasem. Składnik ten bierze m.in. udział w regulacji wodnej roślin, przez co rośliny są odporniejsze na okresowe niedobory; a także zwiększa ich odporność na porażenie przez patogeny.
Ekspert radzi:
Burak cukrowy powinien być uprawiany na glebach odznaczających się co najmniej średnią zasobnością w potas przyswajalny, co oznacza w przypadku gleb średnich zawartość 12,6-20,0 mg K2O/100 g gleby, a na glebach ciężkich 15,1-25,0 mg K2O/100 g gleby. Jeszcze lepiej gdyby ta zasobność była wysoka: 21,2-25,0 mg K2O/100 g gleby na glebach średnich i 25,1-30,0 mg K2O/100 g gleby na ciężkich.
Dawki nawozów najlepiej jest ustalać w oparciu o ważne wyniki badań zasobności gleby. Niezmiernie ważne jest utrzymywanie odczynu gleby na poziomie optymalnym (pH 6,0-7,2). W miarę postępującego zakwaszenia gleby następuje pogorszenie warunków do wzrostu systemu korzeniowego roślin, a przez to mniej sprawnie pobierają one wodę i składniki pokarmowe. Następuje także zwiększenie zagrożenia ze strony wielu patogenów grzybowych.
Dobór odmian
Możliwości wyboru odmian buraka cukrowego przez rolnika są bardzo ograniczone. Może on bowiem wybierać z tzw. listy odmian rekomendowanych, która jest uzgodniona przez cukrownię i przedstawicieli plantatorów. Obecnie standardem jest odporność odmian na rizomanię. Odmiany buraka różnią się także odpornością na chwościka buraka. Można także spotkać odmiany odporne na mątwika burakowego. Hodowcy deklarują również w przypadku niektórych odmian odporność na patogeny powodujące zgorzel siewek i gnicie korzeni (Aphanomyces cochlioides Dreschler i Rhizoctania solani Kühn).
Siew
Termin siewu buraka powinien być jak najwcześniejszy, bo pozwala to na wydłużenie okresu wegetacji, co przekłada się na większy plon korzeni i cukru. Poza tym rośliny z wcześniejszych siewów są zwykle mniej podatne na porażenie przez wiele patogenów oraz żerowanie szkodników. Odporność obecnie uprawianych odmian buraka na wytwarzanie pośpiechów w wyniku wiosennych chłodów jest znacznie lepsza niż w przeszłości. Siew powinien być przeprowadzony bardzo starannie, aby nasiona były rozmieszczone na jednakowej głębokości, co pozwala na uzyskanie szybkich i równomiernych wschodów buraka.
Dokarmianie dolistne
Burak cukrowy jest wrażliwy na niedobór boru, który powoduje tzw. zgorzel liści sercowych. Według Czuby (1996) plon 60 t korzeni z liśćmi pobiera 750 g boru. Tymczasem zdecydowana większość naszych gleb odznacza się niską zawartością przyswajalnego boru. Poza tym w większości gospodarstw uprawiających burak nie utrzymuje się zwierząt, a więc nie ma także obornika, który dostarcza znaczną część boru dla roślin. Dlatego standardem jest obecnie dokarmianie dolistne buraka nawozami zawierającymi bor.
Metodyki integrowanej ochrony roślin można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod adresem: www.minrol.gov.pl
Dla rolników bardzo ważną zmianą, która obowiązuje od 1 stycznia 2014 r. jest obowiązek przechowywania ewidencji stosowania środków ochrony nie przez 2 lata jak to było dotychczas, ale przez 3 lata. Wydłużenie tego okresu określa ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz.U. poz. 455).
