Ochrona rzepaku przed szkodnikami

Prof. dr hab. Bożena Kordan

Katedra Fitopatologii i Entomologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Rzepak jest główną rośliną oleistą w Polsce, a w świecie zajmuje drugie miejsce po soi. Według danych GUS powierzchnia uprawy rzepaku i rzepiku stale wzrasta. W 2009 r. rośliny te uprawiano na powierzchni 810 tys. ha, a w 2013 r. obszar ich uprawy wzrósł do 922,9 tys. ha. Wśród tych roślin czołowe miejsce zajmuje rzepak ozimy.

Na plonowanie rzepaku wpływa wiele czynników, a wśród nich ważne miejsce zajmują szkodniki. Straty wywołane ich żerowaniem mogą stanowić od 15 do 50% plonu. Uprawa tej rośliny jest praktycznie niemożliwa bez zastosowania insektycydów, z tego też powodu wymaga ciągłej lustracji. Narzędziem niezbędnym w monitorowaniu pierwszych nalotów owadów na plantacje są żółte naczynia, będące pojemnikami barwy żółtej jak najbardziej przypominającymi kolor kwiatów rzepaku. Naczynia wypełniamy do połowy wodą i dodajemy kilka kropli płynu zmniejszającego napięcie powierzchniowe, a w okresie przymrozków – płyn zapobiegający zamarzaniu wody. Naczynia ustawia się około 20 m w głąb plantacji, po każdej ze stron, zawsze na wysokości roślin. Kontrola naczyń powinna odbywać się regularnie o tej samej porze dnia. Obok żółtych naczyń możemy również stosować żółte tablice lepowe, które są doskonałym narzędziem do monitorowania występowania szkodników. Bardzo ważne są również lustracje roślin, podczas których obserwujemy liczebność szkodnika na 1 mb rzędu lub na 25 roślinach.

ZWALCZANIE SZKODNIKÓW WYSTĘPUJĄCYCH NA RZEPAKU WIOSNĄ

Bardzo wczesną wiosną, gdy temperatura wynosi 6-9oC, rzepak wznawia wegetację. W tym okresie jest narażony na atak wielu szkodników, które są o wiele groźniejsze od tych jesiennych. Jako pierwsze pojawiają się chowacze łodygowe (chowacz brukwiaczek i chowacz czterozębny). W celu ustalenia optymalnego terminu wykonania zabiegu wystawiamy żółte naczynia lub żółte tablice lepowe. Zaleca się, aby zostały one rozmieszczone na plantacjach pod koniec lutego. W momencie stwierdzenia liczebności chrząszczy przekraczającej próg szkodliwości, podejmujemy decyzję o zastosowaniu opryskiwania przeciwko chowaczom.

Chowacz brukwiaczek – pojawia się na rzepaku najwcześniej. Składanie jaj zaczyna się już od połowy marca. Etap ten trwa w okresie tworzenia się pączków do kwitnienia rzepaku. Samica umieszcza je (po jednym) w otworkach, które wygryza w pędach u podstawy stożka wzrostu. Rozwijająca się larwa wgryza się do środka pędu, gdzie żeruje. W jednym pędzie może żerować kilkadziesiąt larw. W konsekwencji żerowania pędy skręcają się i zniekształcają. Rośliny wytwarzają pędy boczne, co skutkuje opóźnionym i nierównomiernym kwitnieniem oraz nierównomiernym dojrzewaniem.

Chowacz czterozębny – pojawia się na rzepaku zaraz po chowaczu brukwiaczku. Samica składa jaja najczęściej do ogonków liściowych lub w nerwie głównym liścia, gdzie wygryza wcześniej otworki. Rozwijające się larwy żerują w nerwach, ogonkach liściowych i pędach. Czasami dochodzą aż do szyjki korzeniowej. Objawy żerowania są podobne do chowacza brukwiaczka, lecz nie dochodzi do esowatych wygięć i pęknięć łodygi. Rośliny są osłabione, podatne na złamania, przedwcześnie dojrzewają. Niezastosowanie zabiegów ochronnych przed chowaczami łodygowymi, przy dużym ich nasileniu, może spowodować straty w plonach nasion sięgające 23%.

Najgroźniejszym szkodnikiem części generatywnych rzepaku jest słodyszek rzepakowy. Na rzepaku pojawia się prawie równocześnie z chowaczem czterozębnym.

Słodyszek rzepakowy – najbardziej szkodliwe są chrząszcze, które wgryzają się w pąki kwiatowe i wyjadają zaczątki zalążni oraz pylników. Samice składają jaja również do pąków. Rozwijające się larwy odżywiają się pyłkiem kwiatowym, nie wyrządzając większych szkód. Najbardziej niebezpieczne jest żerowanie dorosłych chrząszczy w okresie, gdy pąki kwiatowe rzepaku są zwarte w rozecie liści. Szkodliwość słodyszka ustaje, gdy pąki kwiatowe są rozwinięte. W rzepaku niechronionym niszczy około 55% pąków kwiatowych, a w niektórych przypadkach obniżka plonu nasion może dochodzić nawet do 80%.

Obok słodyszka rzepakowego na organach generatywnych rzepaku żeruje chowacz podobnik i pryszczarek kapustnik – szkodniki określane mianem łuszczynowych. Z praktycznego punktu widzenia wiosenny żer osobników dorosłych chowacza podobnika nie ma znaczenia gospodarczego. Samica osiąga dojrzałość płciową w okresie wykształcania przez rzepak pierwszych łuszczyn i wtedy, wygryzając w nich otwór, składa do środka pojedynczo jaja. Rozwijająca się larwa żeruje około 3 tygodni, zjadając w tym czasie od 5 do 7 nasion.

Otwory wygryzione w łuszczynie wykorzystywane są przez samice pryszczarka kapustnika. Te maleńkie muchówki składają przez nie jaja do wnętrza łuszczyn, a wylęgające się z nich larwy żywią się nasionami. W jednej łuszczynie może żerować od 5 do 100 larw. Zaatakowane łuszczyny przedwcześnie żółkną, wykrzywiają się, a w konsekwencji pękają, doprowadzając do osypywania się nasion. W rzepaku niechronionym szkodniki łuszczynowe mogą zniszczyć od 10 do 27% nasion. Zwalczanie obu szkodników powinno się przeprowadzić w ciągu tygodnia od momentu zawiązania pierwszych łuszczyn.

Po przekwitnięciu rzepaku na wierzchołkach roślin pojawia się mszyca kapuściana, która zasiedla zarówno pęd główny, jak i pędy boczne. Tworzy bardzo liczne kolonie składające się z kilkuset osobników. Może występować również na spodniej stronie liści, ogonkach liściowych, łuszczynach oraz szypułkach łuszczyn. Osobniki pokryte są bardzo charakterystycznym, woskowym, szaro-białym nalotem. W wyniku żerowania opanowane części roślin żółkną i zasychają. W latach suchych i ciepłych mszyca kapuściana występuje dość licznie i straty w plonach nasion mogą dochodzić do 5-6 dt/ha.

Progi ekonomicznej szkodliwości szkodników występujących na rzepaku wiosną.

W przypadku stwierdzenia przekroczenia progów szkodliwości szkodników należy wykonać oprysk insektycydem zgodnie z aktualnymi zaleceniami IOR.
W czasie chemicznych zabiegów ochrony roślin należy zwrócić uwagę na ochronę owadów zapylających, stosując środki zgodnie z etykietą oraz przestrzegając okresu prewencji dla pszczół.