mgr inż. Grzegorz Kopeć
Dyrektor ds. Innowacji Ampol-Merol Sp. z o.o.
Rośliny strączkowe uprawia się głównie na nasiona, a ich udział w strukturze zasiewów z roku na rok wyraźnie rośnie. Wykorzystywane są głównie w celach paszowych, ale również w rozwijającym się przemyśle spożywczym i kosmetycznym. Do roślin strączkowych powszechnie uprawianych w naszym kraju zaliczamy: łubin wąskolistny, żółty i biały, groch siewny – ogólnoużytkowy i pastewny – peluszkę, bobik i wykę. Ostatnio coraz większą popularnością cieszy się soja.
Z agrotechnicznego punktu widzenia ich rosnący areał uprawy jest zjawiskiem bardzo korzystnym, a nawet koniecznym dla prawidłowego funkcjonowania płodozmianu, podwyższenia urodzajności gleb i dbania o środowisko. Rośliny strączkowe, dzięki aktywnej symbiozie swych korzeni z bakteriami brodawkowatymi, wiążą wolny azot atmosferyczny, który wraz z resztkami pożniwnymi pozostaje w glebie. W ten sposób średnio do gleby trafia 40-100 kg N na hektarze. Bardzo wartościowe resztki pożniwne są doskonałym materiałem do rozwoju życia biologicznego, które wyraźnie aktywuje procesy mineralizacji substancji organicznej. To prowadzi do uwalniania wielu cennych składników pokarmowych tj.: azot, fosfor, potas, wapń itp. System korzeniowy strączkowych głęboko drenuje glebę, co w efekcie doskonale ją napowietrza, nawet poniżej poziomu uprawy. Dodatkowo pobiera on składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby, które zostały wcześniej wypłukane w głąb profilu glebowego. Korzenie roślin strączkowych wydzielają duże ilości kwasów, dzięki czemu uruchamiają fosfor, wcześniej niedostępny dla innych roślin uprawnych w płodozmianie.
Rośliny strączkowe znacząco podwyższają poziom próchnicy w glebie. Są to rośliny strukturotwórcze. Przyczyniają się do tworzenia właściwej struktury gruzełkowatej, która gwarantuje odpowiedni stosunek wody do powietrzna. To z kolei wpływa na prawidłowy rozwój bakterii korzeniowych oraz polepszenie pojemności wodnej gleby – odporność na suszę. Są idealnym przedplonem pod każdą inną roślinę uprawną, pozostawiając stanowisko w bardzo wysokiej kulturze (przy zachowaniu optymalnej czystości pola – zachwaszczenie). Rośliny strączkowe to rośliny regenerujące glebę. Poprawiają jej właściwości biologiczne, mechaniczne, fizyczne, chemiczne itp.
Z ekonomicznego punktu widzenia rośliny strączkowe wpisane są w program UE do tzw. zazielenienia, dzięki czemu rolnikowi przysługuje dodatkowa dopłata w wysokości około 70 euro. Jako rośliny regenerujące stanowisko, przyczyniają się do wzrostu plonu rośliny następczej nawet do 15% bez dodatkowych nakładów. Pełna agrotechnika roślin strączkowych nie należy do tzw. upraw intensywnych, czyli kapitałochłonnych i jest łatwa do odtworzenia. Nie wymaga dodatkowego, specjalistycznego sprzętu do siewu, ochrony czy zbioru.
W aspekcie gospodarczym – przyjęty jest wieloletni program rządowy, mający na celu zwiększyć w żywieniu zwierząt udział i wykorzystanie białka roślinnego pochodzącego z naszych, krajowych roślin uprawnych.
1. WYMAGANIA GLEBOWE
Rośliny strączkowe mają wysoce zróżnicowane wymagania glebowe (tabela 1). Reagują one bardzo wyraźnie na nieodpowiednio dobrany rodzaj gleby i jej pH.
W praktyce często poszczególne gatunki wysiewane są na gleby zdecydowanie słabsze niż wynika to z tabeli. Związane to jest m.in z ograniczoną powierzchnią gleb dobrych w danym gospodarstwie. Wówczas na takie gleby trafiają rośliny bardziej wymagające np.: burak, rzepak, pszenica itp. Dlatego też w wielu przypadkach rolnicy uzyskują niskie plony roślin strączkowych, których ogólna wartość nie pokrywa kosztów produkcji, co oczywiście zniechęca ich do dalszego kontynuowania uprawy.
2. STANOWISKO
Powinno być:
• odchwaszczone,
• w dobrej kulturze,
• w miarę „ciepłe” (szybkie wschody, intensywniejsze kwitnienie itd.).
Przedplon:
• przedplonem strączkowych mogą być różne rośliny uprawne, z wyłączeniem roślin motylkowych,
• najlepiej uprawiać je w 3-4 roku po oborniku,
• przerwa w uprawie strączkowych na tym samym polu powinna wynosić co najmniej 3-4 lata.
W praktyce najczęściej strączkowe uprawia się po zbożach. Są doskonałym przedplonem dla form ozimych, np.
• groch – dla rzepaku, jęczmienia i pszenicy ozimej;
• bobik, soja – dla pszenicy ozimej;
• łubin – dla żyta i pszenżyta.
3. UPRAWA ROLI
Uprawa roli powinna przebiegać tak samo jak pod inne rośliny jare wczesnego siewu z wyjątkiem wyki ozimej.
4. NAWOŻENIE
a) nawożenie azotem
• rośliny strączkowe dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi wykorzystują azot atmosferyczny, lecz zanim rozwinie się ta symbioza zalecane jest stosowanie przedsiewne azotu w ilości 25-30 kg/ha, jako tzw. dawkę startową,
• w uprawie łubinów można nawet zrezygnować z nawożenia azotowego.
b) nawożenie fosforem i potasem
Termin wysiewu:
• jesienny na glebach bardziej zwięzłych,
• wiosenny na glebach lżejszych.
Wielkość dawek zależy od:
• zasobności gleby,
• wartości przedplonu,
• stopnia mineralizacji,
• wielkości przewidywanego plonu.
c) wapnowanie gleby
Właściwy odczyn gleby decyduje o prawidłowej symbiozie roślin strączkowych z bakteriami nitryfikacyjnymi, i tak:
• bobik, groch i wyka jara wymagają obojętnego odczynu gleby, jeśli więc zachodzi potrzeba odkwaszenia stanowiska, wówczas należy po zbiorze przedplonu zastosować nawozy wapniowe o wysokiej reaktywności – wapno kredowe,
• łubin wąskolistny i żółty dobrze znoszą odczyn lekko kwaśny, a wręcz ujemnie reagują na odczyn zasadowy.
Ekspert radzi:
Nawozy wapniowe należy dokładnie wymieszać z glebą. Częstym błędem po wywiezieniu i rozrzuceniu nawozów wapniowych jest ich głębokie przyoranie. Wówczas wapno zalega na głębokości 15-20 cm. Natomiast świeżo wyorana warstwa gleby nadal wykazuje właściwości kwaśne. W takich niekorzystnych warunkach młode i słabo ukorzenione rośliny wyraźnie reagują na niski odczyn gleby poprzez zahamowanie wzrostu, odbarwienia liści – liścieni, a nawet zamieranie siewek (bobik, groch).
5. SIEW
a) przygotowanie materiału siewnego
• materiał siewny powinien być dobrej jakości (energia kiełkowania – 75-95%, czystość ok. 98%, brak uszkodzeń mechanicznych),
• nasiona powinny być zaprawione przeciwko chorobom,
• bezpośrednio przed siewem nasiona należy zaprawiać również NITRAGINĄ – szczepionką zawierającą bakterie nitryfikacyjne, które intensyfikują proces powstawanie brodawek korzeniowych odpowiedzialnych za symbiozę azotu.
b) termin i parametry siewu (tabela 4)
Rośliny strączkowe są wrażliwe na opóźniony termin siewu. Powstaje wówczas większa podatność roślin na choroby, wydłuża się okres wegetacji, co opóźnia termin zbioru.
OKREŚLENIE NORMY WYSIEWU
6. PIELĘGNACJA
a) zabiegi agrotechniczne:
• wałowanie po siewie – efekt: wyrównane i szybkie wschody – w przypadku grochu – łatwiejszy zbiór,
• bronowanie broną lekką lub typowym chwastownikiem po wschodach roślin i chwastów ma na celu: zerwanie skorupy glebowej (przerwanie parowania), niszczenie wschodzących chwastów (strączkowe długo kiełkują i dlatego są podatne na zachwaszczenie).
Ekspert radzi:
Bronowania nie należy wykonywać po wcześniejszym zastosowaniu herbicydów o działaniu doglebowych, gdyż powoduje to zerwanie warstwy ochronnej i w konsekwencji zwiększenie stopnia zachwaszczenia w późniejszym okresie wegetacyjnym roślin strączkowych.
b) zabiegi chemiczne: stosowanie pestycydów zgodnie z zaleceniami IOR
7. CHOROBY I SZKODNIKI
8. OCHRONA CHEMICZNA
W tabeli poniżej znajduje się wykaz polecanych środków do ochrony roślin strączkowych, przygotowany w czytelnej formie – wg rejestracji preparatu w roślinie.
9. ZBIÓR
a) zbiór na nasiona wykonać jednoetapowo, w fazie gdy nasiona są twarde i suche (2/3 strąków na roślinie)
Ekspert radzi:
• równo dojrzewają jedynie odmiany samokończące, które zbiera się 1-2 tygodni szybciej niż tradycyjne,
• wilgotność nasion nie powinna być większa niż 20% (w czasie omłotu nasiona zbyt mokre ulegają makrouszkodzeniom i zgniataniu, natomiast na zbyt suchych powstają mikrouszkodzenia).
b) zbiór na zieloną masę
• rośliny strączkowe – gdy zielonka zawiera najwyższą ilość składników pokarmowych i najmniej włókna,
• groch, peluszkę i wykę – gdy wytworzą pierwsze strąki i są w fazie kwitnienia,
• łubin wąskolistny – w fazie pełnego kwitnienia na pędach głównych,
• łubin żółty i biały – w fazie wykształcania się strąków na pędzie głównym i kwitnienia na pędach bocznych,
• bobik – podczas wykształcania się strąków.
Właściwa regulacja i przygotowanie kombajnu do zbioru:
• odpowiedni dobór sit – dokładność czyszczenia – sortowania
• wydłużony „stół” w hederze – wychwytywanie nasion osypujących się
• wysunięte do przodu motowidła – mniejsze straty – lepsze zagarnianie
• właściwa szczelina w zespole młócącym – mniej uszkodzonych nasion
• odpowiednia prędkość bębna – mniej uszkodzonych nasion, dobre oddzielanie nasion
Ekspert radzi:
Podczas zbioru co jakiś czas należy kontrolować jakość omłotu, tzn. czystość, stopień uszkodzonych nasion, poziom strat, a w razie konieczności – dokonywać potrzebnych korekt.
10. PRZECHOWYWANIE
Przed okresem przechowywania należy nasiona oczyścić z zielonych części roślin, które są źródłem zanieczyszczeń oraz wilgoci, następnie wysuszyć do wilgotności 14-15% w temperaturze nie wyższej niż 40°C (uwaga przed przypaleniem nasion). W dalszej kolejności w okresie przechowywania należy dokonywać kontroli złożonych nasion pod względem obecności szkodników magazynowych i wilgotności.
