Prof. dr hab. Józef Robak
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Zmieniająca się koniunktura na cebulę w ostatnich kilku latach, powoduje zmieniające się zainteresowanie uprawą cebuli w Polsce. Obserwujemy, że zagrożenie cebuli przez mączniaka rzekomego w skali epidemicznej występuje raz na 4-5 lat. Ma na to bezpośredni wpływ przebieg warunków pogodowych w danym sezonie wegetacyjnym. Mała ilość opadów i wysoka temperatura powietrza w okresie wegetacji hamują rozwój wielu chorób pochodzenia grzybowego, w tym również sprawcy mączniaka rzekomego. Do efektywnej ochrony cebuli przed tymi chorobami producenci tego warzywa mają doskonałe środki grzybobójcze z grupy strobilurin Amistar 250 SC oraz fenyloamidów Ridomil MZ 67,8 WG.
Największym zagrożeniem chorobowym w uprawie cebuli są choroby pochodzenia glebowego jak: fuzaryjne gnicie cebuli od piętki, biała zgnilizna cebuli, korkowatość korzeni (fioletowienie korzeni) i nicienie. W wielu typowych „cebulowych” rejonach intensywnej uprawy cebuli producenci nie przywiązują wagi lub nie posiadają możliwości do bezwzględnego przestrzegania zasad zmianowania. Uprawiają cebulę po cebuli nawet przez wiele lat na tym samym polu lub ze zbyt krótką przerwą 1-2-letnią. W wielu przypadkach udaje się uprawiać cebulę przez wiele lat na tym samym polu bez negatywnych konsekwencji, lecz niestety w większości przypadków dochodzi do tzw. zmęczenia gleby spowodowanego zbyt dużym nagromadzeniem się wielu sprawców chorób glebowych i nicieni, które wcześniej wymieniono. Wyeliminowanie tych szkodliwych organizmów jest bardzo trudne i nie w pełni skuteczne, nawet przy stosowaniu radykalnych metod chemicznych dezynfekcji gleby Basamidem lub innymi silnie toksycznymi dla środowiska środkami chemicznymi.
Aby uzyskać dobrej jakości plon cebuli, a zwłaszcza przeznaczonej do długotrwałego przechowania, należy przez cały okres wegetacji utrzymywać plantacje wolne od chorób.
Zgnilizna szyjki cebuli
Zgnilizna szyjki jest pospolitą chorobą okresu pozbiorczego cebuli, pora i czosnku, jej sprawcą są grzyby z rodzaju Botrytis. Objawy choroby trudno dostrzec w okresie wzrostu i podczas zbioru. Sprawca choroby atakuje rośliny już w okresie wschodów, wówczas może pojawić się nikłe zarodnikowanie na powierzchni resztek okrywy nasiennej. Następnie od wierzchołka zamiera tkanka liścieni, a później wierzchołki liści, potem następuje utajona faza rozwoju choroby, aż do okresu zbioru. Do najgroźniejszej infekcji dochodzi pod koniec okresu wegetacji cebuli, czyli od momentu załamywania się szczypioru do czasu zbioru z pola. Drogą infekcji jest najczęściej wierzchołek szyjki oraz uszkodzenia mechaniczne na łuskach zewnętrznych cebuli. W górnej części szyjki tkanka ciemnieje i gnije. Na powierzchni cebuli w tym okresie może wystąpić obfity szary nalot z czarnymi skupieniami – mikrosklerocjami (forma przetrwalnikowa grzyba). W okresie przechowywania choroba rozprzestrzenia się szybko, wynikiem czego jest masowe gnicie cebuli.
Zakażeniu roślin sprzyja także występowanie tzw. grubych szyjek u cebul powstałych na skutek błędów agrotechnicznych – zbyt rzadkiego wysiewu nasion i przenawożenia azotem.
Metodą walki z chorobą jest eliminowanie wszelkich źródeł pierwotnej infekcji. W tym celu trzeba unikać uprawy warzyw cebulowych po sobie, zwłaszcza w latach o przewlekłych opadach deszczu w okresie wegetacji podczas zbiorów.
Należy unikać też długotrwałego dosuszania cebuli na polu po jej wykopaniu. Zaleca się wysiewać nasiona zdrowe i zaprawione zaprawą grzybobójczą, zawierające tiuram. Aktualnie zaprawy nasienne nie będą dostępne w sklepach ogrodniczych. Zaprawami nasion będą się zajmowały profesjonalnie firmy produkujące nasiona, wówczas na opakowaniach będą zawarte informacje na temat tych środków.
Na 2-3 dni przed zbiorem trzeba opryskiwać rośliny 2-3 razy, co 7-10 dni, w zależności od przebiegu pogody fungicydem: Amistar 250 SC (0,8 l/ha) lub innym z tej samej grupy środków. Poprawi to znacznie jakość przechowalniczą cebuli z zachowaniem tzw. „złotej łuski”.
Mączniak rzekomy cebuli
Mączniak rzekomy cebuli, pomimo zmniejszonego zagrożenia, wciąż jest potencjalnie najgroźniejszą chorobą. Należy pamiętać, że cebula porażona nawet w końcowym okresie wegetacji oprócz obniżonego plonu bardzo źle się przechowuje i już po krótkim okresie pozbiorczym wybija w szczypior. Największe zagrożenie choroba ta stanowi na cebuli uprawianej z dymki, z siewu jesiennego oraz na plantacjach nasiennych i cebuli siedmiolatce.
Jak wspomniałem we wstępie, epidemie na cebuli uprawianej z siewu wiosennego zdarzają się rzadko, ale mogą wystąpić przy deszczowej pogodzie w czerwcu, lipcu lub w sierpniu. Rozwojowi choroby latem sprzyja także wtórne zachwaszczenie plantacji (wzrasta bowiem wilgotność w otoczeniu roślin).
Do skiełkowania konidiów i zakażenia roślin może dojść tylko w kropli wody (pochodzącej z opadów lub rosy). Typowym schematem powstania zagrożenia mączniakiem rzekomym jest zarodnikowanie w ciągu nocy, rozsiewanie się zarodników w dzień, zakażenie w czasie następnej nocy. Jeden cykl rozwojowy grzyba od czasu zakażenia, poprzez inkubację, do ponownego zarodnikowania trwa 6-9 dni.
Najbardziej gwałtowny rozwój choroby następuje w okresach zmiennej, zwłaszcza burzowej pogody oraz występowania obfitych mgieł nocą i długotrwałego utrzymywania się rosy na liściach. Takie warunki mogą występować na plantacjach cebuli zlokalizowanych blisko zbiorników wodnych, łąk, zadrzewień i w zagłębieniach terenu. W sprzyjających rozwojowi mączniaka rzekomego warunkach oraz przy braku odpowiedniej ochrony lub kilkudniowym jej opóźnieniu, zniszczenie plantacji może nastąpić nawet w ciągu kilku dni.
Prawidłowy program ochrony cebuli przed mączniakiem składa się z następujących elementów:
• Plantacje cebuli z siewu wiosennego należy lokalizować tylko na stanowiskach przewiewnych, z dala od plantacji cebuli nasiennej lub uprawianej z dymki oraz z siewu ozimego.
• W przypadku uprawy cebuli na tym samym polu, co w zeszłym sezonie, powinno się niszczyć odrosty po cebulach zimujących w glebie, nie później niż do połowy maja.
• Systematycznie (1, 2 razy w tygodniu) od początku maja trzeba usuwać rośliny z pierwotnymi objawami choroby na plantacjach nasiennych. W tym samym czasie plantacje nasienne cebuli uprawianej z dymki i z siewu ozimego oraz cebuli siedmiolatki należy opryskiwać 1, 2 razy w odstępach co 6-7 dni fungicydami o działaniu układowym np.: Ridomil MZ 67,8 WG (2,5 kg/ha). Środki te stosować najlepiej przemiennie z fungicydem Amistar 250 SC (0,8 l/ha), który oprócz ochrony przed mączniakiem rzekomym chroni kompleksowo cebulę przed innymi chorobami grzybowymi jak: alternariozą, szarą pleśnią, antraknozą występującymi w okresie przedzbiorczym i w czasie przechowania.
• Jeżeli w sąsiedztwie plantacji znajduje się cebula z siewu wiosennego, cebula siedmiolatka, należy ją opryskać profilaktycznie 1-, 2-krotnie wyżej podanymi środkami.
• Gdy istnieje dalsze zagrożenie cebuli mączniakiem rzekomym, sygnalizowane np. przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa w danym rejonie, ochronę chemiczną należy kontynuować systematycznie, stosując środki wymienione wcześniej. Na przełomie lipca i sierpnia, tuż przed załamaniem się szczypioru lub po gradobiciu i innych uszkodzeniach roślin zalecamy 1, 2 opryskiwania środkiem ograniczającym bakteriozy.
Do cieczy użytkowej należy dodawać środki zwiększające przyczepność. Bez uprzedniego sprawdzenia nie zalecamy dodawania do cieczy użytkowej żadnych nawozów dolistnych. Warunkiem skuteczności chemicznej ochrony cebuli jest dokładne i równomierne pokrycie całej rośliny cieczą użytkową. W związku z tym, proponujemy zastosować 700 l cieczy użytkowej na hektar, opryskując rośliny opryskiwaczem zaopatrzonym w specjalne dwustronne dysze. Jeżeli dysponujemy opryskiwaczem z wymuszonym strumieniem powietrza, dawkę wody można zmniejszyć nawet do 200-300 l/ha. Zabieg należy wykonywać w godzinach porannych lub popołudniowych.
Fuzaryjna zgnilizna cebuli (fuzaryjne gnicie cebuli od piętki)
Fuzarioza jest chorobą glebową i występuje często współrzędnie z fioletowieniem (korkowatością) korzeni cebuli wywoływanym przez grzyb Pyrenochaeta terrestris. Choroba pojawia się głównie w rejonach o monokulturowej uprawie cebuli, czosnku, szalotki lub pora na stanowiskach podmokłych, zagłębieniach terenowych. Występuje zazwyczaj w młodej fazie wzrostu roślin i jej objawy mogą przypominać uszkodzenia powodowane przez nicienie lub śmietkę cebulankę – szczypior żółknie, a rośliny placowo zamierają. Jeżeli rośliny ulegną infekcji w starszej fazie wzrostu, wówczas objawy choroby – w postaci gnicia cebuli od piętki – mogą być widoczne dopiero w końcowym okresie wegetacji lub podczas przechowywania.
Formy przetrwalnikowe grzyba zimują najczęściej wraz z resztkami porażonych roślin w glebie lub na porażonej cebuli w przechowalni w postaci chlamydospor. W ostatnich latach obserwujemy zwiększone występowanie tej choroby na cebuli dymce, która jest jedną z głównych źródeł rozprzestrzeniania się tej choroby. Infekcja roślin może zachodzić w szerokim zakresie temperatury od 13 do 30°C (optimum 22-23°C). Choroba rozprzestrzenia się najczęściej z kroplami wody, glebą, nasionami, dymką, może też być przenoszona przez wiatr i owady.
Aby ograniczyć niebezpieczeństwo tej choroby, należy bezwzględnie unikać uprawy w monokulturze i na stanowiskach podmokłych. Na glebach porażonych patogenem wskazana jest uprawa roślin motylkowych, a zwłaszcza lucerny. Ponadto zaleca się kompleksowe, przedsiewne zaprawianie nasion jedną z zapraw fungicydowych, których składnikiem aktywnym jest tiuram. Trzeba przestrzegać optymalnych warunków przechowywania, czyli temperatury około 0-1°C i względnej wilgotności powietrza bliskiej 65-70%. Stosowanie środków z grupy strobilurin ogranicza występowanie fuzaryjnego gnicia cebuli od piętki.
Alternarioza cebuli
Jest to choroba występująca wtórnie na liściach i pędach kwiatowych opanowanych przez inne choroby (mączniak rzekomy, szara pleśń). Sprawcą choroby są grzyby z rodzaju Alternaria. Objawem alternariozy są brązowo-fioletowe plamy, zmieniające barwę na brunatnoczarną, pokryte aksamitnym nalotem grzybni i trzonków konidialnych z zarodnikami. Choroba przyspiesza zamieranie liści, a na plantacjach nasiennych powoduje łamanie się pędów kwiatostanowych.
Choroba występuje w okresie przedzbiorczym, zwykle w drugiej połowie lata w okresach ciepłej i wilgotnej pogody. Szybki rozwój i rozprzestrzenianie się patogenu następuje w dni wietrzne, podczas opadów deszczu. Grzyb może rozwijać się w temperaturze 6-32°C przy optimum 21-23°C i wilgotności powietrza 90%.
Jedną z metod ochrony cebuli przed alternariozą jest przedsiewne zaprawianie nasion zaprawami grzybobójczymi i przestrzeganie zasady zmianowania. Regularne stosowanie fungicydów przeciwko mączniakowi rzekomemu i szarej pleśni w okresie wegetacji z zastosowaniem fungicydu z grupy strobilurin (Amistar 250 SC 8 l/ha) całkowicie eliminuje występowanie tej choroby.
Ochrona cebuli przed alternariozą ma szczególne znaczenie na plantacjach nasiennych, ponieważ sprawca choroby atakuje najczęściej wtórnie martwą tkankę na pędach kwiatostanowych, powstałą w wyniku porażenia przez mączniaka rzekomego. W wyniku tego następuje szybkie zniszczenie tkanki i załamanie się pędów wraz z kwiatostanami. Grzyb ten poraża torebki nasienne, obniżając wartość siewną nasion, a zakażone nasiona są pierwotnym źródłem choroby w roku następnym. Stosownie środków ochrony w integrowanym systemie ochrony cebuli powinno być zgodnie z regułą „tak dużo jak to jest konieczne i tak mało jak to jest możliwe”.
