Zwalczanie chwastów w rzepaku ozimym w okresie jesiennym

Prof. dr hab. Kazimierz Adamczewski

Instytut Ochrony Roślin, Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu

Uzyskanie wysokiego plonu rzepaku ozimego uzależnione jest od starannej i prawidłowej agrotechniki oraz intensywnej ochrony przed agrofagami tj. chwastami, szkodnikami i chorobami. Jeżeli nie spełnimy tych wymagań, jego uprawa jest często ryzykowna i nieopłacalna. Ważną grupą agrofagów są chwasty, które już wcześnie po wschodach stanowią zagrożenie dla roślin rzepaku ozimego. Podczas wzrostu i rozwoju rzepaku ozimego występują dwa okresy wschodów chwastów.

Pierwszy okres obejmuje wschody jesienne, a drugi wschody wiosenne. Rzepak ozimy jest szczególnie narażony na silną konkurencję chwastów już w początkowym okresie rozwoju, tj. w okresie jesiennym.

Zaniechanie ochrony przed chwastami powoduje straty w plonie, które przy średnim zachwaszczeniu wynoszą od 5, nawet do 15%. A w przypadku masowego występowania chwastów są one znacznie większe, dochodzą często do 25%. Zdarza się czasami, że wartość uzyskanego plonu nie pokrywa kosztów uprawy. Szacuje się, że około 50% plantacji rzepaku ozimego w Polsce jest zachwaszczona w stopniu dużym lub bardzo dużym, na których pokrycie gleby przez chwasty wynosi 50-60%. Takiemu dużemu zachwaszczeniu sprzyja ogromny bank diaspor chwastów w glebie oraz sposób uprawy rzepaku, to jest siew w szerokiej rozstawie rzędów.

Nasilenie kiełkowania nasion chwastów zależy od przebiegu warunków pogodowych i rytmu rozwojowego rzepaku ozimego. Na plantacji zachwaszczonej w okresie jesiennym, rośliny rzepaku wydłużają pędy i szyjkę korzeniową, a stożek wzrostu wznosi się nad powierzchnię gleby. Taki rzepak ozimy jest bardziej podatny na wymarzanie, co może mieć miejsce w okresie bezśnieżnej i mroźnej zimy.

Zwalczanie chwastów na wiosnę jest na ogół mniej skuteczne, gdyż herbicydy słabiej działają na chwasty bardziej wyrośnięte. Liczne doświadczenia nad zwalczaniem chwastów wykonane w wielu placówkach badawczych wskazują, że największą efektywność chemicznego zwalczania chwastów uzyskuje się, stosując herbicydy w okresie jesiennym.

Jest to szczególnie istotne, gdy rzepak uprawia się w stanowisku po zbożach zbieranych kombajnem, gdzie nasilenie występowania samosiewów zbóż i chwastów dwuliściennych jest bardzo duże. Zabiegi wiosenne mają charakter interwencyjny lub pomocniczy i należy je stosować w przypadku nie wykonania opryskiwania jesiennego, lub gdy był on mało skuteczny. Należy pamiętać, że ochrona rzepaku na wiosnę może być utrudniona warunkami klimatycznymi. W przypadku mokrej wiosny wczesny wjazd sprzętu w pole może być utrudniony, a w terminie późniejszym może on być bezcelowy ze względu na zaawansowaną fazę wzrostu chwastów, lub z kolei niemożliwy ze względu na fazę rozwojową rzepaku ozimego.

Kolejnym zagadnieniem stosowania herbicydów jest aspekt ekonomiczny. Rozpatrywać go można pod kątem wartości uratowanego plonu przy określonym stanie i stopniu zachwaszczenia, czyli progu ekonomicznej szkodliwości oraz skuteczności i długotrwałości działania herbicydów na chwasty.

Asortyment herbicydów przeznaczonych do zwalczania chwastów w rzepaku ozimym jest stosunkowo bogaty. W tabeli 1 podano najczęściej stosowane herbicydy do zwalczania chwastów dwuliściennych.

Rzepak ozimy uprawia się najczęściej w stanowisku po zbożach. Dlatego już w okresie jesiennym należy się spodziewać występowania samosiewów zbóż. W intensywnej technologii uprawy rzepaku ozimego jesienne zwalczanie samosiewów należy traktować jako zabieg podstawowy. Do graminicydów stosowanych od wielu lat do zwalczania samosiewów zbóż w uprawie rzepaku ozimego należą: Agil 100 EC, Fusilade® Forte i Targa® Super. Należy jednak podkreślić, że istnieje możliwość wyeliminowania samosiewów zbóż metodami agrotechnicznymi, wykonując orkę siewną z przedpłużkiem.

Poza samosiewami zbóż czasami na plantacji występuje także perz właściwy, do którego zwalczania służą także graminicydy.

W tabeli 2 podano wybrane zarejestrowane graminicydy do stosowania w rzepaku ozimym.

Preparaty do zwalczania chwastów dwuliściennych:

Sultan Top® 500 SC jest nowo zarejestrowanym herbicydem, który zawiera dwie substancje aktywne, tj. 375 g metazachloru i 125 g chinomeraku w 1 litrze. Herbicyd ten w dawce 1,75-2 l/ha można stosować doglebowo po zasiewie przed wschodami rzepaku ozimego lub nalistnie we wczesnych fazach rozwojowych rzepaku, w fazie BBCH 10-14. Substancje aktywne tego herbicydu wnikają do rośliny przez korzenie kiełkujących chwastów oraz przez hypokotyl (łodyżkę podliścieniową). Preparat zwalcza wiele gatunków chwastów dwuliściennych i w mniejszym stopniu chwasty jednoliścienne.

Navigator 360 SL jest herbicydem o działaniu doglebowym i nalistnym, składa się z trzech substancji aktywnych (240 g chlopyralidu + 80 g pikloranu + 40 g aminopyralidu), które pobierane są przez liścienie i liście kiełkujących chwastów, powodują zahamowanie wzrostu, deformację i w konsekwencji zamieranie całych roślin. Zabieg w dawce 0,3 l/ha wykonuje się w fazie 3-4 liści rzepaku ozimego. W celu zwiększenia zakresu zwalczania niektórych gatunków chwastów, takich jak gwiazdnica pospolita jasnoty i przetaczniki.

Nawigator 360 SL można stosować w mieszance zbiornikowej z herbicydem Metazanex® 500 SC. Nawigator 360 SL może być stosowany także łącznie ze środkami zawierającymi chlomazon, np. Reactor 480 EC, co poszerza zakres zwalczanych gatunków chwastów, jak: gwiazdnica pospolita, przytulia czepna, jasnoty, tasznik pospolity i tobołki polne.

Herbicyd Reactor 480 EC jako substancję aktywną zawiera 480 g w 1 litrze chlomazonu, który do rośliny przenika przez korzenie i pędy kiełkujących roślin, a następnie przemieszcza się do liścieni i liści, i jako inhibitor syntezy barwników powoduje ich bielenie. Po wniknięciu do rośliny zahamowany jest wzrost i zamieranie roślin. W warunkach dużej wilgotności gleby lub jeżeli po wchodach wystąpią opady deszczu również na roślinach rzepaku obserwuje się lekkie przemijające bielenie brzegów liści, co nie ma jednak wpływu na plon nasion. Herbicydy zawierające chlomazon są dobrymi komponentami do łącznego stosowania z innymi środkami stosowanymi doglebowo np. metazachlor, szczególnie dla zwiększenia efektów chwastobójczego działania na fiołek polny, jasnoty, przytulię czepną i tasznik pospolity.

Metazachlor – substancja czynna zawarta np. w preparacie Metazanex® 500 SC (500 g w 1 l) wnika do rośliny przez korzenie kiełkujących chwastów oraz przez hypokotyl (łodyżkę podliścieniową), zwalcza głównie chwasty dwuliścienne i nieco słabiej chwasty jednoliścienne. Zabieg opryskiwania wykonuje się po zasiewie rzepaku lub po wschodach do wytworzenia przez chwasty pierwszej pary liści. Rośliny rzepaku powinny być także w fazie pierwszej pary liści. Przy zabiegach doglebowych metazachlor może być stosowany łącznie ze środkami zawierającymi chlomazon, np. Reactor 480 EC, co poszerza zakres zwalczanych gatunków chwastów. Metazachlor 500 SC można stosować po zasiewie w dawce 2-3 l/ha, lub Metazachlor 500 SC + Reactor 480 EC 1,5 l + 0,2 l na ha. Herbicyd ten można także stosować nalistnie w fazie co najmniej jednej pary liści roślin rzepaku ozimego.

W tabeli 3 podano wrażliwość najważniejszych chwastów występujących w rzepaku ozimym na niektóre herbicydy. Informacja zawarta w tej tabeli pozwala na lepszy dobór herbicydów do zachwaszczenia, jakie najczęściej występuje na plantacji rzepaku ozimego.