Zwalczanie chwastów w warzywach – cebula z siewu, marchew, kapusta, pomidor

Prof. dr hab. Adam Dobrzański

Skierniewice

W integrowanej ochronie należy uwzględniać wszystkie metody usuwania konkurencji ze strony chwastów, ale chemiczne ich zwalczanie pełni ważną funkcję w obecnych technologiach produkcji. Uprawa warzyw, zwłaszcza z siewu (np. cebula, marchew), oparta wyłącznie na mechanicznych i ręcznych zabiegach, bez stosowania herbicydów, jest trudna, kosztowna, a czasami niemożliwa. Sposób chemicznego zwalczania chwastów, liczba zabiegów, dobór środków i dawek zależy od stopnia zachwaszczenia, gatunków chwastów i dynamiki ich pojawiania się, faz rozwojowych chwastów i roślin uprawnych, metody uprawy, wielkości plantacji. Zależy też od umiejętności wyboru środków, ich skuteczności oraz okresu działania, czynników środowiska (właściwości gleby, wilgotność, temperatura), możliwości mechanicznego odchwaszczania, a także ceny środków. Podanie szczegółowych zaleceń w nawiązaniu do różnych sytuacji, jakie mogą zaistnieć w układzie: rośliny warzywne-chwasty-środowisko przekracza ramy tego artykułu. Zwrócono tylko uwagę na możliwości doboru herbicydów w wybranych gatunkach warzyw.

CEBULA Z SIEWU

Uprawa cebuli jest możliwa głównie dzięki herbicydom stosowanym w różnych fazach jej wzrostu. Bezpośrednio po siewie niezbędne jest użycie herbicydów doglebowych – zwalczających chwasty w okresie ich kiełkowania i wschodów. Są to środki, których substancją czynną jest pendimetalina, np. Stomp 330 EC lub Pendigan 330 EC (3-5 l/ha) oraz Stomp Aqua 455 CS (2,5-3,5 l/ha). Stomp 330 EC lub Pendigan 330 EC najczęściej stosuje się w dawce 3-4 l/ha, a 5 l/ha tylko na glebach bardzo ciężkich i próchnicznych. Obniżona do 2,5-3 l/ha dawka w warunkach sprzyjających działaniu też może być skuteczna, ale okres działania herbicydu będzie skrócony. Na glebach lżejszych i o małej zawartości próchnicy lepiej unikać stosowania dawek Stomp Aqua 455 CS wyższych niż 2,5-3 l/ha i nie przekraczać dawki 3 l/ha prawie w każdych warunkach. Na własną odpowiedzialność dawkę Stomp 330 EC i Pendigan 330 EC można obniżyć do 1,25-2,5 l/ha, a Stomp Aqua 455 CS do 1-1,5 l/ha, gdy na 2-3 dni przed wschodami cebuli przewiduje się opryskiwanie glifosatem (np. Koyote 360 SL, Roundup 360 SL) oraz po wschodach zabiegi innymi herbicydami.

Stomp Aqua 455 CS (2,5-3 l/ha), Stomp 330 EC i Pendigan 330 EC (2,5-3 l/ha) można stosować też
po wschodach w fazie 1-2 liści cebuli.
Na 2-3 dni przed wschodami, gdy kolankowato wygięty liścień cebuli jest jeszcze pod powierzchnią gleby, a chwasty po wschodach, prawie zawsze trzeba wykonać zabieg glifosatem (np. Koyote 360 SL, Roundup 360 Plus, Roundup Flex 480). Dla poprawienia ich skuteczności można dodawać adiuwanty. Im wcześniejszy jest termin siewu cebuli, tym przedwschodowy zabieg glifosatem jest bardziej uzasadniony, zwłaszcza gdy przed wschodami cebuli pojawią się chwasty odporne i średnio wrażliwe na pendimetalinę (np. samosiewy rzepaku, starzec zwyczajny, blekot pospolity) i na glebach zawierających powyżej 5% próchnicy, na których pendimetalina działa słabiej.

Do zabiegów powschodowych służą herbicydy kontaktowe o działaniu nalistnym zwalczające chwasty po wschodach: Lentagran 45 WP (pirydat), Galigan 240 EC i Goal 480 SC (oksyfluorofen). Zalecane są też nalistne środki systemiczne, których substancją czynną jest chlopyralid, np. Lontrel 300 SL. Można też aplikować środki działające głównie doglebowo – zwalczające chwasty w okresie kiełkowania i wschodów, zawierające chloroprofam (np. Criptic 400 EC, Aliacine 400 EC) lub pendimetalinę (np. Stomp 330 EC, Stomp Aqua 455 CS). Ze względu na brak lub słabe działanie na niektóre powszechnie spotykane w cebuli gatunki (np. żółtlicę drobnokwiatową, starca zwyczajnego) najlepiej je stosować w mieszaninach i w dawkach dzielonych. Lentagran 45 WP zalecany po wschodach cebuli od fazy 3 liści stosowany jednorazowo w dawce nieprzekraczającej 1,66 kg/ha jest przydatny do niszczenia chwastów w drugiej połowie wegetacji, takich jak: szarłat szorstki, żółtlica drobnokwiatowa, jasnota różowa, komosa biała, maruna bezwonna, psianka czarna. Odporne są samosiewy rzepaku. Na własną odpowiedzialność możliwe jest stosowanie małych dawek – 2 do 3 razy po 0,25-0,5 kg/ha, rozpoczynając zabiegi od fazy 1-2 liści cebuli w mieszaninach z innymi herbicydami (np. Criptic 400 EC, Stomp 330 EC). Dla skuteczniejszego zniszczenia chwastów Goal 480 SC – trzykrotnie w dawkach dzielonych po 0,05-0,1 l/ha na własną odpowiedzialność można stosować z adiuwantami (Atpolan 80 EC, Atpolan Bio 80 EC, Olbras 80 EC). Do pełnej dawki tego środka (0,25 l/ha) zalecanej w fazie 3-4 liści cebuli i do oksyfluorofenu w formie środka Galigan 240 EC nie należy dodawać adiuwantów, bo przemijające uszkodzenia szczypioru mogą być większe.

Wieloletnie chwasty dwuliścienne (np. ostrożeń polny i mlecz polny) oraz jednoroczne (np. żółtlica drobnokwiatowa, rumianowate, rdesty) można niszczyć jednym z chlopyralidów, np. Lontrel 300 SL w dawce 0,5 l/ha stosowanym w fazie 3 liści cebuli. Zabiegi można rozpoczynać nieco wcześniej – w fazie 1-2 liści, stosując Lontrel 300 SL trzykrotnie w odstępach 7-10 dni w dawce 0,1 l/ha w mieszaninie 
ze środkiem Goal 480 SC (0,05 l/ha). Dzielone dawki oksyfluorofenu, zwłaszcza w mieszaninie z chlopyralidem,  też zmniejszają zachwaszczenie blekotem. Lontrel 300 SL może powodować przejściowe uszkodzenia cebuli (deformacje liści, wykładanie szczypioru). Konieczne może być użycie graminicydów zwalczających tylko gatunki jednoliścienne. W cebuli można stosować np. Agil-S 100 EC, Fusilade Forte 150 EC, Targa Super 05 EC. Graminicydy należy aplikować zgodnie z zapisami podanymi w ich etykietach, uzależniając dawki od gatunku chwastów i ich faz wzrostu.

MARCHEW

Do 2 dni po siewie polecany jest chlomazon w formie środka Command 480 EC (0,2-0,25 l/ha). Może on wywoływać przemijające przejaśnienia i bielenie brzegów liści marchwi, które nie wpływają na plon. Użycie samego środka Command 480 EC nie zawsze wystarcza. Lepiej zastosować mieszaninę Command 480 EC (0,15-0,2 l/ha) z Afalonem Dyspersyjnym 450 SC (1 l/ha). Zakres stosowania gotowej mieszaniny chlomazonu z linuronem pod nazwą Harrier 295 ZC (1,5-2 l/ha) zalecanego do ochrony grochu i ziemniaka w roku 2015 został poszerzony o marchew. Należy unikać jego użycia na lekkich piaszczystych glebach oraz na glebach torfowych i zawierających powyżej 4% próchnicy.

Do 5 dni po siewie można użyć pendimetalinę tylko w formie Stomp Aqua 455 CS (2,5-3 l/ha). Środek ten działa w glebie długo. Oprócz chwastów dwuliściennych ogranicza wschody chwastów jednoliściennych (np. chwastnica jednostronna i wiechlina roczna). Mankamentem jego jest słabe działanie na żółtlicę drobnokwiatową i starca zwyczajnego. Stomp Aqua 455 CS najlepiej włączyć w program zwalczania chwastów uzupełniony powschodowymi zabiegami innymi herbicydami, np. jednym z linuronów w dawkach dzielonych. Do 5 dni po siewie zalecany jest też Racer 250 EC (3 l/ha). Na własną odpowiedzialność Racer 250 EC (1,5-2 l/ha) można zastosować w mieszaninie z linuronem – tylko w formie środka Afalon Dyspersyjny 450 SC (1 l/ha). Na lżejszych glebach zawierających poniżej 1,25% próchnicy mogą wystarczyć dawki środka Racer 250 EC 0,5-1 l/ha w mieszaninie z Afalonem Dyspersyjnym 450 SC. Obniżone dawki środka Racer 250 EC można też stosować w systemie zabiegów: przed wschodami jeden z zalecanych glifosatów i po wschodach linuron (np. Afalon Dyspersyjny 450 SC, Nuflon 450 SC).

Do 10 dni po siewie zalecany jest linuron w formie środków Afalon Dyspersyjny 450 lub Linurex 500 SC (1,5-1,8 l/ha).

Środki te mogą być użyte też przy wschodach od fazy 3-5 liści marchwi w dawce 1-1,5 l/ha. Linuron można też stosować w dawkach dzielonych – mianowicie do 10 dni po siewie – 0,75 l/ha, w fazie 1-2 liści marchwi 0,35-0,5 l/ha i po 7-14 dniach 0,35-0,5 l/ha. Taki zapis jest tylko w etykietach środka Afalon Dyspersyjny 450 SC i Linurex 500 SC. Wielu plantatorów w dawkach dzielonych stosuje inne środki zawierające linuron, wiedząc, że działają podobnie. Jest to racjonalne, ale niezgodne z obowiązującymi w Polsce przepisami.
Na 2-3 dni przed wschodami zastosowanie w marchwi nalistnie działającego glifosatu (np. Koyote 360 SL, Roundup 360 Plus (0,5-1,5 l/ha)) jest uzasadnione, gdy po siewie nie użyto żadnych herbicydów doglebowych lub gdy wskutek niekorzystnych warunków podziałały one słabo.
W fazie 5-6 liści właściwych marchwi polecany jest Sencor Liquid 600 SC (0,5 l /ha). Dawkę 0,5 l/ha można użyć tylko 1 raz w okresie wegetacji marchwi. Środek lepiej aplikować w dawkach dzielonych: pierwszy zabieg
- w fazie 1-2 liści i drugi zabieg – w fazie 2-6 liści właściwych marchwi, nie wcześniej niż po 7-10 dniach 
od pierwszego. Zabieg w dawkach dzielonych poleca się na chwasty pojawiające się po mechanicznym i ręcznym odchwaszczaniu lub zabiegu herbicydem zawierającym linuron, użytym wcześniej w dawkach obniżonych 
oraz gdy po siewie był użyty tylko sam Command 480 EC. Sencor Liquid 600 SC może powodować przemijające objawy uszkodzeń marchwi w postaci chlorozy, wyglądające jak oparzenia, zwłaszcza na brzegach liści 
i przy nierównomiernych wschodach, które nie mają wpływu na plon. Od fazy 2 liści marchwi, w przypadku pojawienia się perzu i innych chwastów jednoliściennych, można korzystać z tych samych graminicydów 
jak w cebuli.

POMIDOR

Bezpośrednio przed sadzeniem rozsady, z wymieszaniem z około 3-centymetrową warstwą gleby, można zastosować napropamid w formie środka Devrinol 450 SC (2,5-3 l/ha), po którym może wystąpić spowolnienie wzrostu i niewielkie przejaśnienia roślin pomidora. Objawy te szybko ustępują i nie wpływają na plonowanie i jakość owoców. Devrinol 450 SC nie w każdych warunkach jest wystarczająco skuteczny i z reguły wymaga uzupełnienia innymi środkami. Podstawową substancją czynną, zalecaną w uprawie pomidora, jest metrybuzyna w formie Sencor Liquid 600 SC, Mistral 70 WG i Maestro 70 WG. Sencor Liquid 600 SC stosuje się przed sadzeniem, bez mieszania z glebą w dawce 0,6 l/ha albo w dawkach dzielonych: pierwszy zabieg przed sadzeniem (0,35 l/ha), drugi – po sadzeniu (0,35 l/ha) co najmniej 7 dni po pierwszym. Dzielenie dawki jest skuteczniejsze niż jednorazowy zabieg pełną dawką. Mistral 70 WG i Maestro 70 WG aplikuje się przed sadzeniem lub po sadzeniu w dawce 0,5 kg/ha. Zgodnie z zapisem w etykietach, można stosować te środki po sadzeniu w fazie 4-6 liści pomidora, ale nie określono, po jakim czasie od sadzenia można wykonać zabieg. Z tego wynika, że można go wykonać nawet bezpośrednio 
po sadzeniu w każdych warunkach, bo przecież tyle liści ma zwykle rozsada w momencie sadzenia. Może to powodować uszkodzenia, a nawet zniszczenie roślin odmian wrażliwych i sadzenia słabej, niedostatecznie wyrośniętej rozsady. Dlatego środki te powinny być stosowane nie wcześniej niż po 7-14 dniach od sadzenia.

Odmiany bardzo wczesne i wczesne są wrażliwsze na metrybuzynę niż późne i mogą być uszkadzane, a ich plonowanie opóźnione. Uprawiając takie odmiany, metrybuzynę lepiej używać tylko przed sadzeniem i jeżeli ma się własne rozeznanie dotyczące reakcji odmian uprawianych w swoim gospodarstwie. W uprawie pomidorów występuje psianka czarna, lulek czarny. Są to groźne chwasty dla produkcji, gdyż mogą z nich przenosić się choroby. Niestety są one odporne na zalecane herbicydy, stąd należy je zwalczać metodami niechemicznymi. Po aplikacji metrybuzyny psianki czarnej jest mniej, ale zalecane dawki nie są skuteczne. Stosowanie częste takich samych herbicydów powoduje też uodpornienie się chwastów wrażliwych.
Aby ograniczyć zachwaszczenie psianką czarną i uodparnianie się chwastów, lepiej nie uprawiać pomidorów na tym samym polu częściej niż co 3-4 lata. Chwasty jednoliścienne można zwalczać tylko środkami Agil 100 EC i Fusilade Forte 150 EC.

KAPUSTA GŁOWIASTA (BIAŁA, CZERWONA), KAPUSTY WŁOSKA I BRUKSELSKA 

Bezpośrednio przed sadzeniem rozsady z wymieszaniem z glebą, podobnie jak w pomidorze, zalecany jest Devrinol 450 SC (2,5-3 l/ha). Bez mieszania z glebą tylko w kapuście głowiastej można użyć pendimetalinę w formie Stomp 330 EC (3-4 l/ha). Środek nie jest dopuszczony do stosowania w innych warzywach kapustowatych. Oksyfluorofen w formie środków Galigan 240 EC (1-1,5 l/ha) i Goal 480 SC (0,5-0,75 l/ha) można stosować w kapuście głowiastej białej i czerwonej oraz w kapuście włoskiej.

W 7-10 dni po sadzeniu tę grupę roślin warzywnych odchwaszcza się metazachlorem. Tylko w kapuście głowiastej białej (2 l/ha) dopuszczony jest Metazanex 500 SC lub jego odpowiednik z handlu równoległego. Dwuskładnikowe środki (metazachlor + chinomerak) pod nazwami Butisan Star 416 SC (2,5-3 l/ha i Permuson 416 SC (2 l/ha) można stosować w kapuście głowiastej białej i czerwonej.

Od 1-3 tygodni po sadzeniu rozsady, wcześnie po wschodach chwastów zalecany jest Lentagran 45 WP (1,5-1,66 kg/ha) w kapuście głowiastej i brukselskiej. Jest to jedyny herbicyd dopuszczony w kapuście brukselskiej. Tylko w kapuście głowiastej na własną odpowiedzialność, w celu poszerzenia zakresu zwalczanych gatunków, Lentagran 45 WP można aplikować z niewielkim dodatkiem herbicydów zawierających metazachlor, np. Metazanex 500 SC (0,25 l/ha), pamiętając, że można go stosować tylko 1 raz w okresie wegetacji.

W kapuście głowiastej można stosować graminicydy zalecane w cebuli. W kapuście brukselskiej można używać tylko Agil 100 EC, Fusilade Forte 150 EC i Select Super 120 EC, a w kapuście włoskiej – Agil 100 EC.